10. Sınıf Biyoloji Ders Notları
Hücre Bölünmeleri
Hayvanlar, bitkiler ve diğer tüm canlı organizmalar, hücrelerden oluşur. Hücreler, canlılığın temel birimidir. Hücreler, büyüyebilir, bölünebilir ve yeni hücreler oluşturabilir. Hücre bölünmesi, canlılarda büyüme, gelişme ve üreme için gereklidir.
Hücre bölünmesi, iki ana tipe ayrılır: mitoz bölünme ve mayoz bölünme.
Mitoz Bölünme
Mitoz bölünme, eşeysiz üreme ile çoğalan organizmalarda görülen bir hücre bölünmesi türüdür. Mitoz bölünme sonucunda, ana hücreden iki tane aynı genetik yapıya sahip hücre oluşur. Mitoz bölünme, dört ana aşamadan oluşur:
- Profaz: Bu aşamada, hücredeki organellerin sayısı yarıya iner ve kromozomlar belirginleşir.
- Metafaz: Bu aşamada, kromozomlar hücrenin ekvator düzlemine dizilir.
- Anafaz: Bu aşamada, kromozomlar hücrenin iki kutbuna doğru çekilir.
- Telofaz: Bu aşamada, kromozomlar çekirdekçik oluşturur ve hücre iki tane yeni hücreye ayrılır.
Mitoz bölünme, canlılarda büyüme, gelişme ve onarım için gereklidir. Örneğin, deri hücreleri, sürekli olarak mitoz bölünerek yenilenir.
Mayoz Bölünme
Mayoz bölünme, eşeyli üreme ile çoğalan organizmalarda görülen bir hücre bölünmesi türüdür. Mayoz bölünme sonucunda, ana hücreden dört tane farklı genetik yapıya sahip hücre oluşur. Mayoz bölünme, iki aşamadan oluşur:
- Mayoz I: Bu aşamada, ana hücrenin kromozom sayısı yarıya iner.
- Mayoz II: Bu aşamada, mayoz I’de oluşan hücreler, tekrar bölünerek dört tane yeni hücre oluşturur.
Mayoz bölünme, canlılarda eşeyli üreme için gereklidir. Örneğin, gamet hücreleri, mayoz bölünme ile oluşur.
Üreme Çeşitleri
Canlılarda üreme, iki ana tipe ayrılır: eşeysiz üreme ve eşeyli üreme.
Eşeysiz Üreme
Eşeysiz üreme, bir tek bireyden yeni bireylerin oluşmasıdır. Eşeysiz üremede, yeni bireyler, ana bireyden genetik olarak tamamen aynıdır. Eşeysiz üreme, aşağıdaki şekillerde gerçekleşebilir:
- Bölünme: Bir hücrenin, iki tane aynı genetik yapıya sahip hücreye bölünmesidir.
- Tomurcuklanma: Bir hücrenin, ana hücreden koparak yeni bir birey oluşturmasıdır.
- Vejetatif üreme: Bir bitkiden, ana bitki ile aynı genetik yapıya sahip yeni bireyler oluşmasıdır.
Eşeyli Üreme
Eşeyli üreme, iki farklı bireyin birleşmesi ile yeni bireylerin oluşmasıdır. Eşeyli üremede, yeni bireyler, ana bireylerden genetik olarak farklıdır. Eşeyli üreme, aşağıdaki şekillerde gerçekleşebilir:
- Döllenme: Bir sperm hücresinin, bir yumurta hücresini döllemesidir.
- Konjugasyon: İki farklı bireyin, genetik materyallerini birbirleriyle değiş tokuş etmesidir.
- Kalıplaşmış eşeyli üreme: Bazı bitkilerde görülen, döllenmeden bağımsız olarak yeni bireylerin oluşmasıdır.
Kalıtım
Kalıtım, canlıların özelliklerinin, ebeveynlerinden yavrularına aktarılmasıdır. Kalıtım, DNA’daki genler tarafından kontrol edilir.
Kalıtımda, aşağıdaki kavramlar önemlidir:
- Gen: DNA’nın kalıtsal bir bilgiyi kodlayan bir parçasıdır.
- Alel: Bir genin farklı biçimleridir.
- Homozigot: Bir genin aynı alellerini taşıyan bireylerdir.
- Heterozigot: Bir genin farklı alellerini taşıyan bireylerdir.
Kalıtım, aşağıdaki şekillerde gerçekleşebilir:
- Basit kalıtım: Bir özelliğin, sadece iki alel tarafından kontrol edildiği kalıtım tipidir.
- Kompleks kalıtım: Bir özelliğin, birden fazla alel tarafından