10. Sınıf Coğrafya Konu Anlatımı
Dünya’nın Tektonik Oluşumu
Dünya, yaklaşık 4,6 milyar yıl önce, bir gaz ve toz bulutunun çökmesiyle oluşmuştur. Bu çökme sonucunda, Dünya’nın merkezinde bir çekirdek, etrafında manto ve dışta ise kabuk oluşmuştur.
Dünya’nın iç yapısı, manto ve kabuk olmak üzere iki ana bölümden oluşur. Manto, Dünya’nın iç kısmını oluşturan, katı ve sıvı haldeki kayaçlar topluluğudur. Kabuk ise Dünya’nın en dış kısmını oluşturan, katı kayaçlardan oluşan ince bir tabakadır.
Dünya’nın kabuğu, levha adı verilen büyük ve küçük parçalardan oluşur. Levhalar, Dünya’nın mantosunun altında bulunan konveksiyon akımları nedeniyle hareket halindedir. Levhaların hareketi, Dünya’nın yüzeyinde çeşitli şekillenmelere neden olur.
Jeolojik Zamanlar
Dünya’nın oluşumundan günümüze kadar geçen süre, jeolojik zamanlar olarak adlandırılır. Jeolojik zamanlar, Dünya’nın geçirdiği değişimleri ve bu değişimlerin nedenlerini inceleyen bilim dalı olan jeoloji tarafından sınıflandırılır.
Jeolojik zamanlar, zamanlarına göre, Alt Paleozoik, Üst Paleozoik, Mesozoik, Cenozoik olmak üzere dört ana döneme ayrılır. Her dönem kendi içinde daha küçük zaman birimlerine ayrılır.
İç Kuvvetler
Dünya’nın iç kısmında meydana gelen hareketler, iç kuvvetler olarak adlandırılır. İç kuvvetler, Dünya’nın yüzeyinde çeşitli şekillenmelere neden olur.
İç kuvvetler, iki ana gruba ayrılır:
- Orojenez: Dünya’nın kabuğunun kıvrılması ve yükselmesi ile oluşan şekillenmelerdir.
- Epirogenez: Dünya’nın kabuğunun genel olarak yükselmesi veya alçalması ile oluşan şekillenmelerdir.
Orojenez
Orojenez, Dünya’nın kabuğunun kıvrılması ve yükselmesi ile oluşan şekillenmelerdir. Orojenez, Dünya’nın iç kısmında meydana gelen konveksiyon akımları nedeniyle oluşur. Konveksiyon akımları, Dünya’nın iç kısmındaki sıcak magmanın yükselmesine ve soğuk magmanın dibe çökmesine neden olur. Bu hareketler, Dünya’nın kabuğunu hareket ettirir ve kıvrılmalara neden olur.
Orojenez sonucunda oluşan şekillenmeler şunlardır:
- Dağlar: Dağlar, orojenez sonucunda oluşan en önemli şekillenmelerdir. Dağlar, Dünya’nın yüzeyinde önemli bir yer kaplar ve çeşitli iklim ve bitki örtüsüne ev sahipliği yapar.
- Yaylalar: Yaylalar, dağların arasında kalan, düz veya hafif engebeli alanlara verilen addır. Yaylalar, genellikle ormanlarla kaplıdır.
- Kırıklar: Kırıklar, Dünya’nın kabuğunda oluşan çatlaklardır. Kırıklar, orojenez sonucunda oluşur ve dağların oluşumunda önemli rol oynar.
Epirogenez
Epirogenez, Dünya’nın kabuğunun genel olarak yükselmesi veya alçalması ile oluşan şekillenmelerdir. Epirogenez, Dünya’nın iç kısmında meydana gelen konveksiyon akımları ve Dünya’nın kendi ağırlığı nedeniyle oluşur.
Epirogenez sonucunda oluşan şekillenmeler şunlardır:
- Platolar: Platolar, Dünya’nın yüzeyinde geniş bir alana yayılmış, engebeli veya düz alanlara verilen addır. Platolar, genellikle ormanlarla kaplıdır.
- Ovalar: Ovalar, Dünya’nın yüzeyinde düz veya hafif engebeli alanlara verilen addır. Ovalar, genellikle tarım için uygundur.
- Deniz seviyesinin altında kalan alanlar: Deniz seviyesinin altında kalan alanlar, epirogenez sonucunda oluşabilir. Bu alanlar, genellikle okyanuslarla kaplıdır.
Volkanizma
Volkanizma, Dünya’nın iç kısmından dışarıya doğru magmanın çıkması ile oluşan bir jeolojik olaydır. Volkanizma, Dünya’nın iç kısmında meydana gelen konveksiyon akımları nedeniyle oluşur. Konveksiyon akımları, Dünya’nın iç kısmındaki sıcak magmanın yükselmesine ve soğuk magmanın dibe çökmesine neden olur. Bu hareketler, Dünya’nın kabuğunda çatlaklara neden olur ve bu çatlaklardan magma dışarıya doğru çıkar.
Volkanizma sonucunda oluşan şekillenmeler şunlardır:
- **Volkan