10. Sınıf Coğrafya Notları
Dünya’nın Tektonik Oluşumu
Dünya’nın oluşumu, evrenin oluşumundan çok daha sonra gerçekleşmiştir. Evrenin yaklaşık 13,8 milyar yıl önce oluştuğu düşünülürken, Dünya’nın oluşumunun yaklaşık 4,5 milyar yıl önce gerçekleştiği tahmin edilmektedir.
Dünya’nın oluşumu, Güneş Sistemi’nin oluşumu ile yakından ilişkilidir. Güneş Sistemi, yaklaşık 4,6 milyar yıl önce, Samanyolu Galaksisi’ndeki bir yıldızın patlaması sonucunda meydana gelmiştir. Bu patlama sonucunda ortaya çıkan gaz ve toz bulutu, Güneş’i ve Güneş Sistemi’ndeki diğer gezegenlerin oluşumunu sağlamıştır.
Dünya’nın oluşumu, Güneş Sistemi’ndeki diğer gezegenlerin oluşumuna benzer bir şekilde gerçekleşmiştir. Güneş Sistemi’nin oluşumundan sonra, gaz ve toz bulutu içinde bulunan parçacıklar bir araya gelerek, Dünya’nın çekirdeğini oluşturmuştur. Çekirdeğin oluşumundan sonra, çevresindeki gaz ve toz bulutu da bir araya gelerek, Dünya’nın kabuk ve mantosunu oluşturmuştur.
Dünya’nın oluşumu sırasında, Güneş Sistemi’ndeki diğer gezegenlerin oluşumundan farklı olarak, Dünya’nın mantosunda bulunan erimiş kayaların, yer çekimi etkisiyle dışarı doğru hareket etmesi sonucunda, Dünya’nın kabuğunda kıvrımlar oluşmuştur. Bu kıvrımlar, zamanla yükselerek, dağların oluşumunu sağlamıştır.
Dünya’nın oluşumu, yaklaşık 4,5 milyar yıl önce gerçekleşmiş olsa da, bu süreç hala devam etmektedir. Güneş Sistemi’ndeki gezegenler, Güneş’in çekim etkisiyle sürekli olarak hareket halindedir. Bu hareket, gezegenlerin birbirlerine çarpmasına ve çarpışma sonucunda yeni şekillerin oluşmasına neden olmaktadır.
Jeolojik Zamanlar
Dünya’nın oluşumundan günümüze kadar geçen süre, jeolojik zaman olarak adlandırılmaktadır. Jeolojik zaman, Dünya’nın oluşumunu, gelişimini ve değişimini inceleyen bilim dalıdır.
Jeolojik zaman, Dünya’nın oluşumundan günümüze kadar geçen süreyi, farklı dönemlere ayırarak inceler. Bu dönemler, Dünya’nın jeolojik yapısında meydana gelen önemli değişikliklere göre belirlenir.
Jeolojik zamanların başlangıcı ve sonu, farklı bilim insanları tarafından farklı şekillerde belirlenmektedir. Ancak, genel olarak kabul edilen jeolojik zamanların listesi şu şekildedir:
- Prekambriyen (4,6 milyar yıl önce – 542 milyon yıl önce)
- Kambriyen (542 milyon yıl önce – 488 milyon yıl önce)
- Ordovisyen (488 milyon yıl önce – 444 milyon yıl önce)
- Silüryen (444 milyon yıl önce – 416 milyon yıl önce)
- Devoniyen (416 milyon yıl önce – 359 milyon yıl önce)
- Karbonifer (359 milyon yıl önce – 299 milyon yıl önce)
- Permiyen (299 milyon yıl önce – 252 milyon yıl önce)
- Triyas (252 milyon yıl önce – 201 milyon yıl önce)
- Jura (201 milyon yıl önce – 145 milyon yıl önce)
- Kretase (145 milyon yıl önce – 66 milyon yıl önce)
- Paleojen (66 milyon yıl önce – 23 milyon yıl önce)
- Neojen (23 milyon yıl önce – 2,6 milyon yıl önce)
- Kuaterner (2,6 milyon yıl önce – günümüz)
Jeolojik zamanların her biri, kendi içinde farklı dönemlere ayrılmaktadır. Bu dönemler, Dünya’nın jeolojik yapısında meydana gelen daha küçük değişikliklere göre belirlenir.
İç Kuvvetler
İç kuvvetler, Dünya’nın iç kısmında meydana gelen ve yer şekillerinin oluşumuna neden olan kuvvetlerdir. İç kuvvetler, yer kabuğunun hareket etmesine neden olarak, kıtaların ve okyanusların oluşumunu sağlamaktadır.
İç kuvvetler, iki ana gruba ayrılır:
- Volkanizma: Yer kabuğunun altındaki magmanın, yer kabuğunu delerek dışarı çıkmasına volkanizma denir. Volkanizma sonucunda, lav, kül ve gazlar dışarı çıkar.
- Depremler: Yer kabuğunun altındaki fayların hareket etmesi sonucunda meydana gelen sarsıntılara deprem denir. Depremler, yer kabuğunda büyük