11. Sınıf Cümlenin Öğeleri
Giriş
Cümle, bir düşünceyi, bir duyguyu, bir isteği veya bir olayı anlatan dil birimidir. Cümleler, öğelerine göre sınıflandırılabilir. Cümlenin öğeleri, cümlenin yapısını ve anlamını belirleyen unsurlardır.
Cümlenin Öğeleri
Cümlenin öğeleri şunlardır:
- Özne
- Yüklem
- Belirtili Nesne
- Belirsiz Nesne
- Dolaylı Tümleç
- Zarf Tümleci
Özne
Cümlede yüklemin yaptığı işi yapan veya yüklemin bildirdiği durumu gösteren unsura özne denir. Özne, cümlenin en önemli öğesidir.
Öznenin özellikleri şunlardır:
- Cümlede yüklemin öznesidir.
- Cümlenin anlamını tamamlar.
- Cümledeki diğer öğelerin yerini belirler.
- Cümledeki diğer öğelerle ilişki kurar.
Öznenin çeşitleri şunlardır:
- Gerçek özne: Cümlede yüklemin bildirdiği işi yapan gerçek varlıktır.
- Gerçek özne bulunmayan cümleler: Bu cümlelerde yüklem, kendi kendine bir işi veya durumu ifade eder.
- Gizli özne: Cümlede yüklemin bildirdiği işi yapanın belli olmadığı cümlelerdir.
Yüklem
Cümlede öznenin yaptığı işi, oluşu, durumu veya duyguyu bildiren unsura yüklem denir. Yüklem, cümlenin en önemli öğesidir.
Yüklemin özellikleri şunlardır:
- Cümlede öznenin yaptığı işi, oluşu, durumu veya duyguyu bildirir.
- Cümlenin anlamını tamamlar.
- Cümledeki diğer öğelerin yerini belirler.
- Cümledeki diğer öğelerle ilişki kurar.
Yüklemin çeşitleri şunlardır:
- İsim cümlelerinde yüklem: İsim cümlelerinde yüklem, isim soylu kelimelerden oluşur.
- Fiil cümlelerinde yüklem: Fiil cümlelerinde yüklem, fiil soylu kelimelerden oluşur.
Belirtili Nesne
Cümlede yüklemin bildirdiği işi, oluşu veya durumu doğrudan karşılayan öğeye belirtili nesne denir. Belirtili nesne, yüklemle birebir ilişkilidir.
Belirtili nesnenin özellikleri şunlardır:
- Cümlede yüklemin bildirdiği işi, oluşu veya durumu doğrudan karşılar.
- Yüklemle birebir ilişkilidir.
- Cümledeki diğer öğelerden önce gelir.
Belirtili nesnenin işaret eki alması gerekir.
Belirsiz Nesne
Cümlede yüklemin bildirdiği işi, oluşu veya durumu dolaylı olarak karşılayan öğeye belirsiz nesne denir. Belirsiz nesne, yüklemle dolaylı ilişkilidir.
Belirsiz nesnenin özellikleri şunlardır:
- Cümlede yüklemin bildirdiği işi, oluşu veya durumu dolaylı olarak karşılar.
- Yüklemle dolaylı ilişkilidir.
- Cümledeki diğer öğelerden sonra gelir.
Belirsiz nesnenin işaret eki almasına gerek yoktur.
Dolaylı Tümleç
Cümlede yüklemin bildirdiği işi, oluşu veya durumu yapanın, yapılanın, olduğu yerin, olduğu zamanın veya olduğu sebebin belirtildiği öğeye dolaylı tümleç denir. Dolaylı tümleç, yüklemle dolaylı ilişkilidir.
Dolaylı tümlecin çeşitleri şunlardır:
- Yer tamlayıcısı: Cümlede yüklemin bildirdiği işi, oluşu veya durumu yapanın, yapılanın, olduğu yerin belirtildiği öğeye yer tamlayıcısı denir.
- Zaman tamlayıcısı: Cümlede yüklemin bildirdiği işi, oluşu veya durumu yapıldığı zamanın belirtildiği öğeye zaman tamlayıcısı denir.
- Amaç tamlayıcısı: Cümlede yüklemin bildirdiği işi, oluşu veya durumun yapıldığı amacın belirtildiği öğeye amaç tamlayıcısı denir.
- Sebep tamlayıcısı: Cümlede yüklemin bildirdiği işi, oluşu veya durumun yapıldığı sebebin belirtildiği öğeye sebep tamlayıcısı denir.
Zarf Tümleci
Cümlede yüklemin bildirdiği işi, oluşu veya durumu nasıl, ne zaman, nerede, niçin,