8. Sınıf Cümlenin Ögeleri Konu Anlatımı
Giriş
Türkçede, cümleyi oluşturan öğelere “cümlenin ögeleri” denir. Cümlenin ögeleri, cümlenin anlamını tamamlayan ve cümlenin yapısını oluşturan unsurlardır. Cümlenin ögeleri, yüklem, özne, nesne, yer tamlayıcısı, durum tamlayıcısı, zarf tamlayıcısı ve edat tamlayıcısı olmak üzere yedi tanedir.
Temel Ögeler
Cümlenin temel ögeleri, yüklem ve öznedir.
Yüklem
Cümlede anlatılan işi, oluşu, durumu veya yargıyı bildiren öğeye “yüklem” denir. Yüklemler, tek kelimeden veya bir kelime grubundan oluşabilir.
Özne
Yüklemin bildirdiği işi, oluşu, durumu veya yargıyı yapan, cümlede bulunan varlık veya kavramı karşılayan öğeye “özne” denir. Özne, yükleme sorulan “kim, ne” soruları ile bulunur.
Yardımcı Ögeler
Cümlenin temel ögeleri dışında kalan öğelere “yardımcı ögeler” denir. Yardımcı ögeler, yüklemin anlamını tamamlamaya ve cümlenin yapısını oluşturmaya yardımcı olur.
Yardımcı ögeler, yüklemin bildirdiği işi, oluşu, durumu veya yargıyı yapan, cümlede bulunan varlığı veya kavramı dolaylı olarak karşılayan öğelerdir.
Yardımcı ögeler, aşağıdaki gibi sınıflandırılabilir:
- Nesne: Yüklemin bildirdiği işi doğrudan yapan veya yüklemin bildirdiği işten etkilenen varlık veya kavramı karşılayan öğeye “nesne” denir. Nesne, yükleme sorulan “kimi, neyi” soruları ile bulunur.
- Yer tamlayıcısı: Yüklemin bildirdiği işin nerede yapıldığını, nerede geçtiğini veya nerede olduğunu karşılayan öğeye “yer tamlayıcısı” denir. Yer tamlayıcısı, yükleme sorulan “nerde, nereye, nereden” soruları ile bulunur.
- Durum tamlayıcısı: Yüklemin bildirdiği işin nasıl yapıldığını, nasıl olduğunu veya nasıl geçtiğini karşılayan öğeye “durum tamlayıcısı” denir. Durum tamlayıcısı, yükleme sorulan “nasıl, ne şekilde, ne halde” soruları ile bulunur.
- Zarf tamlayıcısı: Yüklemin bildirdiği işin zamanını, yerini, miktarını, yönünü, nedenini, amacını, şartını, karşılaştırma durumunu veya soruyu karşılayan öğeye “zarf tamlayıcısı” denir. Zarf tamlayıcısı, yükleme sorulan “ne zaman, ne zamana kadar, ne zamandır, nerede, nereye, ne kadar, ne kadardır, nasıl, niçin, neden, ne için, şartıyla, karşılaştırma durumuyla, soru” soruları ile bulunur.
- Edat tamlayıcısı: Yüklemin bildirdiği işi, oluşu, durumu veya yargıyı başka bir varlık veya kavramla ilişkilendiren öğeye “edat tamlayıcısı” denir. Edat tamlayıcısı, yükleme sorulan “ile, için, karşı, üzere, rağmen, göre, göreli olarak, dolayı, dolayısı ile, olmak üzere, olmak şartıyla” soruları ile bulunur.
Öge Arama Sırası
Bir cümlede ögeler bulunurken şu sıra takip edilir:
- Yüklem bulunur.
- Özne bulunur.
- Nesne bulunur.
- Diğer tümleçler bulunur.
Yüklem bulmak için, cümlede yükleme sorulan “ne yapıyor?”, “ne oluyor?”, “ne gibi?”, “ne kadar?”, “ne için?”, “ne zaman?”, “nasıl?”, “nerde?”, “nereden?”, “nereye?” gibi sorulara cevap veren kelime veya kelime grubu aranır.
Özne bulmak için, yükleme sorulan “kim, ne” sorularına cevap veren kelime veya kelime grubu aranır.
Nesne bulmak için, yükleme sorulan “kimi, neyi” sorularına cevap veren kelime veya kelime grubu aranır.
**Diğer tümleçler, yükleme sorulan “ne zaman, ne zamana kadar, ne zamandır, nerede, nereye, ne kadar, ne kadardır, nasıl, niçin, neden, ne için, şartıyla, karşılaştırma durumuyla, soru” sorularına cevap veren kelime veya kelime gruplarıdır.