8. Sınıf Türkçe Cümlenin Ögeleri Konu Anlatımı
Cümle, dilimizin en temel yapı taşlarından biridir. Cümle, bir yargı bildiren söz öbeğidir. Cümleyi oluşturan bölümlere öğe denir.
Cümlenin Ögeleri
Cümlenin öğeleri, temel öğeler ve yardımcı öğeler olmak üzere ikiye ayrılır.
Temel Ögeler
Cümleyi oluşturan ve cümlenin yargısını taşıyan öğelere temel öğeler denir. Temel öğeler, yüklem ve öznedir.
Yüklem
Cümlede anlatılan iş, oluş, durum veya yargıyı bildiren öğeye yüklem denir. Yüklem, bir fiil veya fiil grubudur.
Özne
Yüklemin bildirdiği iş, oluş, durum veya yargıyı yapan veya cümledeki olanı karşılayan öğeye özne denir. Özne, bir isim veya isim grubudur.
Yardımcı Ögeler
Cümleyi tamamlayan ve yüklemin anlamını açıklayan öğelere yardımcı öğeler denir. Yardımcı öğeler, nesne, dolaylı tümleç, zarf tümleci ve edat tümlecidir.
Nesne
Yüklemin bildirdiği işin doğrudan etkilendiği öğeye nesne denir. Nesne, sadece yüklemi geçişli olan fiil cümlelerinde bulunur. Nesne, yükleme sorulan “ne, neyi, kimi?” sorularıyla bulunur.
Dolaylı Tümleç
Yüklemin bildirdiği işin yönünü, zamanını, şartını, miktarını, öznesini, nesneyi veya başka bir tümleci belirten öğeye dolaylı tümleç denir. Dolaylı tümleç, yükleme sorulan “kime, neye, nerede, ne zaman, nasıl, niçin, kaç, kadar” sorularıyla bulunur.
Zarf Tümleci
Yüklemin bildirdiği işi, oluşu veya durumu zaman, yer, durum, sebep, miktar, yön, karşılaştırma, soru, şart, amaç gibi yönlerden belirten öğeye zarf tümleci denir. Zarf tümleci, yükleme sorulan “ne zaman, nerede, nasıl, niçin, kaç, kadar, nasıl, ne kadar, ne şekilde, ne kadar süreyle, ne kadar sıklıkla” sorularıyla bulunur.
Edat Tümleci
Yüklemin bildirdiği işi, oluşu veya durumu bir başka öğeyle ilgilendiren öğeye edat tümleci denir. Edat tümleci, yükleme sorulan “ile, için, gibi, rağmen, karşın, üzere, dolayı, dair, göre, karşı, göre, göre, üzere, dolayı, dair, göre” sorularıyla bulunur.
Cümlenin Ögelerini Bulma Kuralları
Cümlenin öğelerini bulmak için şu kurallara dikkat edilmelidir:
- Cümledeki her kelime bir öğe değildir.
- Cümlede ilk bulunan öğe yüklemdir.
- Yükleme sorulan “ne, neyi, kimi?” sorularına cevap veren öğe nesnedir.
- Yükleme sorulan “kime, neye, nerede, ne zaman, nasıl, niçin, kaç, kadar” sorularına cevap veren öğe dolaylı tümleçtir.
- Yükleme sorulan “ne zaman, nerede, nasıl, niçin, kaç, kadar, nasıl, ne şekilde, ne kadar süreyle, ne kadar sıklıkla” sorularına cevap veren öğe zarf tümlecidir.
- Edat tümleci, yükleme sorulan “ile, için, gibi, rağmen, karşın, üzere, dolayı, dair, göre, karşı, göre, göre, üzere, dolayı, dair, göre” sorularına cevap veren öğedir.
Cümlenin Ögelerini Bulmanın Pratik Yolu
Cümlenin öğelerini bulmanın pratik bir yolu, “YÖNTem” kuralını kullanmaktır. Bu kurala göre, bir cümlede sırasıyla yüklem, özne, nesne ve diğer tümleçler bulunur.
Cümle Örnekleri
- Yüklem: Ali okula gitti.
- Özne: Ali
- Nesne: okula
- Yöneltme dolaylı tümleci: okula
- Yüklem: Kuşlar gökyüzünde uçuyor.
- Özne: Kuşlar
- Yüklem: uçuyor
- Yer tamlayıcısı: gökyüzün