9. Sınıf Coğrafya 1. Ünite: Doğa ve İnsan
Doğa ve İnsan, coğrafyanın temel konularından biridir. Bu ünitede, doğa ile insan arasındaki etkileşim, coğrafyanın konusu, yer şekilleri, doğal ortam ve taş küre konuları ele alınmaktadır.
Doğa ile İnsan Etkileşimi
Doğa ve insan, birbirleriyle sürekli etkileşim halindedir. İnsan, doğadan yararlanırken, doğa da insandan etkilenmektedir. Bu etkileşim, doğal çevreyi şekillendirmektedir.
İnsan, doğadan yararlanırken, aşağıdaki faktörleri dikkate alır:
- Doğal kaynakların miktarı ve dağılımı
- Doğal kaynakların özellikleri
- Doğal kaynakların korunması
İnsan, doğadan etkilenirken, aşağıdaki faktörleri göz önünde bulundurur:
- Doğal afetler
- İklim değişikliği
- Hava kirliliği
Coğrafyanın Konusu
Coğrafya, insan ve doğal çevre arasındaki etkileşimi inceleyen bir bilimdir. Coğrafya, yeryüzünün özelliklerini, bu özelliklerin oluşumunu ve insan üzerindeki etkilerini inceler.
Coğrafya, dört ana bilim dalından oluşur:
- Fiziki coğrafya: Yeryüzünün fiziksel özelliklerini inceler.
- Beşeri coğrafya: İnsanların yeryüzünde dağılışını, yerleşmesini ve yaşam biçimlerini inceler.
- Ekonomi coğrafya: Yeryüzündeki ekonomik faaliyetleri inceler.
- Siyasi coğrafya: Yeryüzündeki siyasi birimleri ve aralarındaki ilişkileri inceler.
Yeryüzü Şekilleri
Yeryüzü, çeşitli şekillerden oluşmaktadır. Bu şekiller, yerkürenin iç ve dış güçlerinin etkisiyle oluşmaktadır.
Yeryüzü şekillerini oluşturan iç güçler, yerkürenin içinden gelen kuvvetlerdir. Bu kuvvetler, yerkabuğunu hareket ettirerek, dağlar, ova ve plato gibi şekilleri oluştururlar.
Yeryüzü şekillerini oluşturan dış güçler ise, yerkürenin yüzeyinde çalışan kuvvetlerdir. Bu kuvvetler, rüzgar, su ve buz gibi unsurların etkisiyle, yeryüzü şekillerini aşındırarak ve biriktirerek değiştirirler.
Yeryüzü şekillerini sınıflandırmak için, aşağıdaki faktörler dikkate alınır:
- Yeryüzü şekillerinin oluşum şekli
- Yeryüzü şekillerinin yüksekliği
- Yeryüzü şekillerinin genişliği
Yeryüzü şekillerini oluşum şekline göre sınıflandırırsak, aşağıdakileri elde ederiz:
- Volkanik şekiller: Yerkabuğunun altındaki magmanın dışarı püskürmesiyle oluşan şekillerdir. Örneğin, dağlar, lav platoları, krater gölleri ve fay kırıkları volkanik şekillere örnektir.
- Tektonik şekiller: Yerkabuğunun hareketleriyle oluşan şekillerdir. Örneğin, dağlar, ovalar, platolar ve fay kırıkları tektonik şekillere örnektir.
- Erozyon şekilleri: Dış kuvvetlerin etkisiyle oluşan şekillerdir. Örneğin, yamaçlar, vadiler, aşınık platolar ve deltalar erozyon şekillerine örnektir.
- Biriktirme şekilleri: Dış kuvvetlerin etkisiyle oluşan ve taşınan malzemelerin birikmesiyle oluşan şekillerdir. Örneğin, aşınık platolar, deltalar, kum tepeleri ve buzul göllerinin dibi biriktirme şekillerine örnektir.
Yeryüzü şekillerini yüksekliğine göre sınıflandırırsak, aşağıdakileri elde ederiz:
- Dağlar: Deniz seviyesinden yüksekliği 1000 metreden fazla olan şekillerdir. Örneğin, Himalayalar, Kafkas Dağları, And Dağları ve Alpler dağlara örnektir.
- Ovalar: Deniz seviyesinden yüksekliği 200 metreden az olan şekillerdir. Örneğin, Çukurova, İç Anadolu, Marmara ve Ege ovaları ovalara örnektir.
- Platolar: Deniz seviyesinden yüksekliği 200 metreden fazla olan, ancak dağların aksine sivri zirveleri olmayan şekillerdir. Örneğin, Güneydoğu Anadolu Platosu, İç Anadolu Platosu ve Konya Platosu platolara örnektir.
Yeryüzü şekillerini genişliğine göre sınıflandırırsak, aşağıdakileri elde ederiz:
- Büyük şekiller: Genişliği 10 kilometreden fazla olan şekillerdir. Örneğin, Himalayalar, Afrika Platosu ve Amazon Havzası büyük şekillere örnektir.
- Küçük şekiller: Genişliği 10 kilometreden az olan şekillerdir. Örneğin, Uludağ, Erciyes Dağı ve Çanakkale B