Sözcükte Anlam
Sözcükte anlam, bir sözcüğün karşıladığı anlamın çeşitliliğidir. Sözcükler, zamanla anlam değiştirebilir, farklı anlamlar kazanabilir. Bu nedenle, bir sözcüğün anlamının doğru olarak anlaşılabilmesi için, sözcüğün kullanıldığı cümlenin dikkatli bir şekilde incelenmesi gerekir.
Sözcükte anlam, temel anlam, yan anlam, mecaz anlam, terim anlam, soyut anlam, somut anlam, genel anlam, özel anlam, bireysel anlam, eş anlamlılık, yakın anlamlılık, zıt anlamlılık, çok anlamlılık gibi çeşitli kavramlarla açıklanabilir.
Temel Anlam
Bir sözcüğün ilk akla gelen anlamına temel anlam denir. Temel anlam, sözcüğün sözlükteki anlamıdır. Örneğin, “ayak” sözcüğünün temel anlamı “insan ve hayvanların alt kısmında bulunan, yürümeye yarayan organ”dır.
Yan Anlam
Bir sözcüğün temel anlamından kopmadan, onun şekil veya işlev özellikleri bakımından birini alıp temel anlamıyla ilgili yeni bir anlam kazanmasına yan anlam denir. Örneğin, “ayak” sözcüğünün “bir şeyin alt kısmı” anlamı, yan anlamdır.
Mecaz Anlam
Bir sözcüğün gerçek anlamından tamamen uzaklaşarak kazandığı yeni anlama mecaz anlam denir. Mecaz anlam, genellikle benzetme yoluyla oluşur. Örneğin, “el” sözcüğü “yardım” anlamında mecaz anlamıyla kullanılmıştır.
Terim Anlam
Bir bilim dalına, sanat koluna, spora, mesleğe ait kavramların karşılığı olan sözcüklerin taşıdığı anlama terim anlam denir. Örneğin, “matematik” sözcüğünün “sayılarla ve şekillerle uğraşan bilim” anlamı, terim anlamdır.
Soyut Anlam
Duyularla algılanamayan, varlıkları, durumları, nitelikleri, duyguları, düşünceleri, olayları ifade eden sözcüklerin taşıdığı anlama soyut anlam denir. Örneğin, “aşk” sözcüğünün “bir sevgi türü” anlamı, soyut anlamdır.
Somut Anlam
Duyularla algılanabilen, var olan şeyleri ifade eden sözcüklerin taşıdığı anlama somut anlam denir. Örneğin, “masa” sözcüğünün “üstü düz, ayakları olan, üzerinde eşya konulan eşya” anlamı, somut anlamdır.
Genel Anlam
Bir kavramı kapsayan, geniş bir anlam alanına sahip sözcüklere genel anlamlı sözcükler denir. Örneğin, “hayvan” sözcüğünün “canlılar aleminde yer alan, üreme, beslenme, solunum gibi özellikleri bulunan canlı” anlamı, genel anlamdır.
Özel Anlam
Genel anlamlı sözcüklerin bir alt grubunu oluşturan, daha dar bir anlam alanına sahip sözcüklere özel anlamlı sözcükler denir. Örneğin, “köpek” sözcüğünün “kedilerden sonra en yaygın evcil hayvan olan, dört ayaklı, etle beslenen, kuyruğu olan hayvan” anlamı, özel anlamdır.
Bireysel Anlam
Bir tek kişinin veya topluluğun kullandığı, başkaları tarafından anlaşılmayan anlama bireysel anlam denir. Örneğin, “gırtlak” sözcüğü bazı bölgelerde “boğaz” anlamında bireysel anlamıyla kullanılmıştır.
Eş Anlamlılık
Yazılışları farklı, anlamları aynı olan sözcüklere eş anlamlı sözcükler denir. Eş anlamlı sözcükler, kalıplaşmış söz öbekleri dışında genellikle birbirlerinin yerine kullanılırlar. Örneğin, “güzel” ve “çirkin” sözcükleri eş anlamlıdır.
Yakın Anlamlılık
Anlamları birbirine çok yakın olan, aralarında az da olsa anlam farkı bulunan sözcüklere yakın anlamlı sözcükler denir. Örneğin, “sevgili” ve “sevgilim” sözcükleri yakın anlamlıdır.
Zıt Anlamlılık
Anlamları birbirine karşı olan, birbirinin tersi olan sözcüklere zıt anlamlı sözcükler denir. Örneğin, “iyi” ve “kötü” sözcükleri zıt anlamlıdır.
Çok Anlamlılık
Bir sözcüğün birden fazla anlamı olması durumuna çok anlamlılık denir. Çok anlamlılık, sözcüklerin zamanla anlam değiştirmesiyle oluşur. Örneğin, “ayak” sözcüğü “insan ve hayvanların alt kısmında bulunan, yürümeye yarayan organ” anlamına ek olarak “bir şeyin alt kısmı” ve “yardım” anlamlarıyla da kullanılır.
**Sözcükte Anlam