6. Sınıf Türkçe Cümlede Anlam
Cümle, bir yargı bildiren veya bildirmeyen, en az iki kelimeden oluşan dil birimidir. Cümlelerin anlamları, içinde yer alan sözcüklerin anlamlarından, sözcüklerin cümlede yüklendikleri görevlerden ve cümlenin yapısından etkilenir.
- sınıf Türkçe dersinde cümlede anlam konusu, cümlenin anlamını etkileyen unsurlar ve cümle türleri olarak işlenir. Bu konu kapsamında öğrenciler, cümlenin anlamını etkileyen unsurları tanır, cümle türlerini ayırt eder ve cümlenin anlamını etkileyen unsurlara göre cümleler oluşturur.
Cümlede Anlam Unsurları
Cümlede anlam, cümlenin içinde yer alan sözcüklerin anlamları, sözcüklerin cümlede yüklendikleri görevler ve cümlenin yapısından etkilenir. Cümlede anlam unsurları, cümlenin anlamını oluşturan temel unsurlardır.
Cümlede anlam unsurları şunlardır:
- Sözcüklerin anlamları: Cümlenin anlamını en çok etkileyen unsur, cümlede yer alan sözcüklerin anlamlarıdır. Cümlede kullanılan sözcüklerin gerçek anlamları, mecaz anlamları, terim anlamları ve deyim anlamları cümlenin anlamını değiştirebilir.
Örneğin;
- **”Kırmızı elma” cümlesinde “kırmızı” sözcüğü gerçek anlamıyla kullanılmıştır. Cümlenin anlamı, “elma renginin kırmızı olması”dır.
- **”Savaşın acımasızlığı” cümlesinde “acımasız” sözcüğü mecaz anlamıyla kullanılmıştır. Cümlenin anlamı, “savaş sırasında yaşanan kötülükler”dir.
- **”Matematikte formüller önemlidir” cümlesinde “formül” sözcüğü terim anlamıyla kullanılmıştır. Cümlenin anlamı, “matematikte kullanılan kısa ve özlü ifadeler”dir.
- **”Gülmek, her derde devadır” cümlesinde “gülmek” sözcüğü deyim anlamıyla kullanılmıştır. Cümlenin anlamı, “gülmek, her türlü sıkıntıyı giderir”dir.
- Sözcüklerin cümledeki görevleri: Cümlede kullanılan sözcüklerin cümledeki görevleri de cümlenin anlamını etkiler. Bir sözcüğün cümledeki görevi, sözcüğün cümlede ne ifade ettiğini gösterir. Sözcüklerin cümledeki görevleri, temel ve yardımcı görevler olmak üzere ikiye ayrılır.
Temel görevler, cümlenin anlamını doğrudan etkileyen görevlerdir. Temel görevler şunlardır:
* **Özne:** Cümlede bildirilen yargının sahibi olan unsurdur.
* **Yüklem:** Cümlede bildirilen yargıyı bildiren unsurdur.
* **Nesne:** Yüklemin bildirdiği işi yapan, gören, duyan, algılayan, düşünen veya sahip olunan varlıktır.
* **Yer Tamlayıcısı:** Yüklemin bildirdiği işi, durumu veya oluşun nerede, nasıl, ne zaman, ne kadar vb. yönlerini belirten unsurdur.
* **Zaman Tamlayıcısı:** Yüklemin bildirdiği işi, durumu veya oluşun ne zaman gerçekleştiğini belirten unsurdur.
* **Açıklama Tamlayıcısı:** Yüklemin bildirdiği işi, durumu veya oluşun nasıl gerçekleştiğini belirten unsurdur.
* **Öznenin Belirticisi:** Öznenin kim veya ne olduğunu belirten unsurdur.
* **Nesnenin Belirticisi:** Nesnenin ne olduğunu belirten unsurdur.Yardımcı görevler, cümlenin anlamını dolaylı olarak etkileyen görevlerdir. Yardımcı görevler şunlardır:
* **Bağlaçlar:** Cümleleri veya cümle unsurlarını birbirine bağlayan unsurlardır.
* **Edatlar:** Cümle unsurlarını birbirine bağlayan veya cümleye yön, zaman, neden, amaç vb. anlamlar katan unsurlardır.
* **Zarflar:** Cümle unsurlarını niteleyen veya belirten unsurlardır.
* **Önekler:** Sözcüklerin anlamını veya yapısını değiştiren unsurlardır.
* **Sonekler:** Sözcüklerin anlamını veya yapısını değiştiren unsurlardır.- Cümlenin yapısı: Cümlenin yapısı da cümlenin anlamını etkiler. Cümleler, yapısına göre basit, birleşik ve sıralı cümleler olmak üzere üçe ayrılır.
Basit Cümleler: Tek bir yargı bildiren cümlelerdir. Basit cümleler, tek yüklemden oluşur.
Birleşik Cümleler: İki veya daha fazla yargı bildiren cümlelerdir. Birleşik cümleler