Fiilimsiler (Eylemsiler)
Türkçede fiillerden türeyen ve cümlede isim, sıfat veya zarf görevinde kullanılan sözcüklere fiilimsi denir. Fiilimsiler, fiillere getirilen bazı ekler sayesinde oluşturulurlar. Bu ekler fiilden isim yapma ekleri olarak da bilinir.
Fiilimsiler, üç ana grupta incelenir:
- İsim-fiiller
- Sıfat-fiiller
- Zarf-fiiller
İsim-fiiller
İsim-fiiller, fiil kök veya gövdelerine “-ma, -ış, -mak” eklerinden birinin getirilmesiyle oluşturulan ve eylemin adı olan fiilimsi çeşidine isim-fiil denir. İsim-fiiller, cümlede isim görevinde kullanılırlar.
Örnekler:
- Gülmek – gülme (isim)
- Yazmak – yazı (isim)
- Gitmek – gidiş (isim)
Sıfat-fiiller
Sıfat-fiiller, fiil kök veya gövdelerine “-an, -ası, -mez, -maz, -an, -asın, -mezsin, -mazlar” eklerinden birinin getirilmesiyle oluşturulan ve eylemin özelliğini belirten fiilimsi çeşidine sıfat-fiil denir. Sıfat-fiiller, cümlede sıfat görevinde kullanılırlar.
Örnekler:
- Güzel – güzel olan (sıfat)
- Yaşlı – yaşlı olan (sıfat)
- Gören – gören kişi (sıfat)
Zarf-fiiller
Zarf-fiiller, fiil kök veya gövdelerine “-arak, -ip, -ince, -ken, -dıkça, -e, -e, -madan, -meden” eklerinden birinin getirilmesiyle oluşturulan ve eylemin durumunu, şartını, zamanını, miktarını, yönünü belirten fiilimsi çeşidine zarf-fiil denir. Zarf-fiiller, cümlede zarf görevinde kullanılırlar.
Örnekler:
- Yavaşça yürüdü. (zaman)
- Bunu görünce çok üzüldüm. (şart)
- İşi bitince eve gideceğim. (zaman)
- Çok yemekten sonra hastalandı. (miktar)
- Köyden şehre doğru gidiyordum. (yön)
Fiilimsilerin Özellikleri
Fiilimsiler, fiillere getirilen eklerle oluşturuldukları için türemiş sözcüklerdir. Fiil anlamını tamamen yitirmez. Ancak, fiil çekim eklerini almaz. Fiil kip ve kişi eklerini almazlar, yani fiiller gibi çekime girmezler. Fiilimsiler olumsuzluk eki alabilir. Fiilimsiler birleşik cümlelerde yan cümle kurarlar.
Fiilimsilerin Cümlede Kullanılışı
Fiilimsiler, cümlede isim, sıfat veya zarf görevinde kullanılabilirler.
İsim-fiiller, cümlede isim görevinde kullanıldığında
- Ad tamlaması içinde yer alabilirler.
- Cümle içinde nesne, özne, yer tamlayıcısı, zarf tümleci gibi görevlerde bulunabilirler.
Örnekler:
- Gülmek, insanın ruh sağlığını korur. (isim tamlaması içinde)
- Bugün kitap okumak istiyorum. (nesne)
- Yaz tatilini geçirmek için Karadeniz’e gidecek. (özne)
- Kitabını masasının üstüne koydu. (yer tamlayıcısı)
- Bu filmi çok beğendim. (zarf tümleci)
Sıfat-fiiller, cümlede sıfat görevinde kullanıldığında
- Ad tamlaması içinde yer alabilirler.
- Cümle içinde sıfatı niteleyen sıfat, sıfatı belirten sıfat, niteleme sıfat grubu, belirtme sıfat grubu gibi görevlerde bulunabilirler.
Örnekler:
- Güzel olan her şey değerlidir. (ad tamlaması içinde)
- Bu yaşlı adamın hikayesini duymuştum. (sıfatı niteleyen sıfat)
- **Oturan adamın yüzünde bir gül