Ses Bilgisi Konu Anlatımı
Ses Bilgisi Nedir?
Ses bilgisi, bir dilin seslerini inceleyen dil bilgisinin bir dalıdır. Türkçe ses bilgisi, Türkçenin seslerini, bu seslerin özelliklerini, bu seslerin birbirleriyle olan ilişkilerini ve bu ilişkilerin dildeki işlevlerini inceler.
Türkçede Sesler
Türkçede sesler, iki ana gruba ayrılır: Ünlüler ve ünsüzler.
Ünlü Sesler
Ünlü sesler, dilimizin en temel sesleridir. Bu sesler, çıkarılırken ses tellerinin titreşimi ile oluşur. Türkçede 8 ünlü ses vardır:
- a
- e
- i
- ı
- o
- ö
- u
- ü
Ünlüler, ağızda üretilme yerlerine göre düz ve yuvarlak ünlüler olarak ikiye ayrılır.
- Düz ünlüler: a, e, ı, i
- Yuvarlak ünlüler: o, ö, u, ü
Ünlüler, geniş ve dar ünlüler olarak da ikiye ayrılır.
- Geniş ünlüler: a, e, o, ö
- Dar ünlüler: ı, i, u, ü
Ünsüz Sesler
Ünsüzler, dilimizin diğer temel sesleridir. Bu sesler, çıkarılırken ses tellerinin titreşimi olmaz. Türkçede 21 ünsüz ses vardır:
- b
- c
- ç
- d
- f
- g
- ğ
- h
- j
- k
- l
- m
- n
- p
- r
- s
- ş
- t
- v
- y
Ünsüzler, sert ve yumuşak ünsüzler olarak ikiye ayrılır.
- Sert ünsüzler: c, ç, f, h, k, p, s, ş, t
- Yumuşak ünsüzler: b, d, g, ğ, j, l, m, n, r, v, y
Ünsüzler, çıkarılma yerlerine göre de sınıflandırılır.
- Dudak ünsüzleri: b, p, m
- Diş ünsüzleri: f, s, t, d, z
- Damak ünsüzleri: c, ç, l, n, r, ğ
- Gırtlak ünsüzleri: h
Ses Olayları
Ses olayları, seslerin kendi aralarında veya başka seslerle etkileşime girmesi sonucunda meydana gelen değişmelerdir. Türkçede ses olayları, iki ana gruba ayrılır:
- Ünlü Olayları
- Ünsüz Olayları
Ünlü Olayları
Ünlü olayları, ünlü seslerin kendi aralarında veya başka seslerle etkileşime girmesi sonucunda meydana gelen değişmelerdir. Türkçede ünlü olayları, şu şekilde sınıflandırılabilir:
- Ünlü Düşmesi: Bir sözcüğün veya söz öbeğinin bir hecesinde bulunan ünlü sesin, ses olayının etkisiyle düşmesine ünlü düşmesi denir. Örneğin, “söz” sözcüğündeki “o” ünlüsü, “sözcük” sözcüğündeki “c” ünsüzünün etkisiyle düşer.
- Ünlü Değişimi: Bir sözcüğün veya söz öbeğinin bir hecesinde bulunan ünlü sesin, ses olayının etkisiyle başka bir ünlü sese dönüşmesine ünlü değişimi denir. Örneğin, “kuş” sözcüğündeki “u” ünlüsü, “kuşun” sözcüğündeki “n” ünsüzünün etkisiyle “ü” ünlüsüne dönüşür.
- Ünlü Daralması: Bir sözcüğün veya söz öbeğinin bir hecesinde bulunan düz ünlü sesinin, ses olayının etkisiyle dar ünlüye dönüşmesine ünlü daralması denir. Örneğin, “açık” sözcüğündeki “a” ünlüsü, “açıldı” sözcüğündeki “d” ünsüzünün etkisiyle “ı” ünlüsüne dönüşür.
- Ünlü Türemesi: Bir sözcüğün veya söz öbeğinin bir hecesinde bulunan ünlü sesin, ses olayının etkisiyle yeni bir ünlü sesin ortaya çıkmasına ünlü türemesi denir. Örneğin, “yol” sözcüğündeki “o” ünlüsü, “yolcu” sözcüğündeki “c” ünsüzünün etkisiyle “u” ünlü