10. Sınıf Coğrafya PDF
Dünya’nın Tektonik Oluşumu
Dünya, dört ana katmandan oluşmaktadır:
- Katı çekirdek: Dünya’nın merkezinde bulunan ve en sıcak katmanıdır.
- Yarı katı çekirdek: Katı çekirdeğin dış kısmını oluşturur.
- Manto: Dünya’nın en kalın katmanıdır.
- Litosfer: Mantonun en üst kısmını oluşturur ve yer kabuğunu ve onun üzerinde bulunan kayaçları içerir.
Dünya’nın tektonik yapısı, mantonun altında bulunan ve sürekli hareket halinde olan konveksiyon akıntılarından kaynaklanmaktadır. Bu akıntılar, mantonun üst kısmını oluşturan litosferin parçalara ayrılmasına ve bu parçaların hareket etmesine neden olmaktadır.
Litosferin parçalarına levha adı verilir. Levhalar, okyanus ve kıta levhaları olmak üzere iki ana gruba ayrılır. Okyanus levhaları, kıta levhalarından daha ince ve daha hafiftir.
Dünya’nın tektonik yapısı, üç ana hareket şekline neden olmaktadır:
- Drift: Levhaların birbirinden uzaklaşması hareketine drift adı verilir. Bu hareket, okyanusların genişlemesine neden olur.
- Subdüksiyon: Levhaların birbirine yaklaşması ve bir levhanın diğer levhanın altına girmesi hareketine subdüksiyon adı verilir. Bu hareket, depremlere ve volkanik faaliyetlere neden olur.
- Konveksiyon: Levhaların birbirine paralel hareket etmesi hareketine konveksiyon adı verilir. Bu hareket, dağ oluşumuna neden olur.
Jeolojik Zamanlar
Dünya’nın oluşumundan günümüze kadar geçen süre, jeolojik zaman olarak adlandırılmaktadır. Jeolojik zaman, üç ana zaman periyoduna ayrılmaktadır:
- Prekambrian Zaman: Dünya’nın oluşumundan 541 milyon yıl önceye kadar olan zaman periyoduna Prekambrian Zaman adı verilir. Bu zaman periyodu, yer kabuğunun oluşumu ve ilk canlıların ortaya çıkışı ile karakterize edilir.
- Paleozoik Zaman: 541 milyon yıl önceden 252 milyon yıl önceye kadar olan zaman periyoduna Paleozoik Zaman adı verilir. Bu zaman periyodu, ilk omurgalı hayvanların ortaya çıkışı ve ilk kıtaların oluşumu ile karakterize edilir.
- Mesozoik Zaman: 252 milyon yıl önceden 66 milyon yıl önceye kadar olan zaman periyoduna Mezozoik Zaman adı verilir. Bu zaman periyodu, dinozorların ve diğer sürüngenlerin hakimiyeti ile karakterize edilir.
- Senozoik Zaman: 66 milyon yıl önceden günümüze kadar olan zaman periyoduna Senozoik Zaman adı verilir. Bu zaman periyodu, memelilerin ve kuşların hakimiyeti ile karakterize edilir.
Jeolojik zamanların her biri, daha küçük zaman birimlerine ayrılmaktadır. Bu zaman birimlerine jeolojik dönemler adı verilir. Jeolojik dönemler, fosil kayıtları ve jeolojik olayların incelenmesi ile belirlenmektedir.
İç Kuvvetler
Dünya’nın iç kısmında meydana gelen hareketler, iç kuvvetler olarak adlandırılmaktadır. İç kuvvetler, yer kabuğunun şekillenmesini ve gelişimini sağlayan en önemli faktörlerden biridir.
İç kuvvetler, iki ana gruba ayrılır:
- Dinamik kuvvetler: Dünya’nın iç kısmında meydana gelen hareketlerdir.
- Statik kuvvetler: Dünya’nın iç kısmında meydana gelen basınç ve gerilmelerdir.
Dinamik kuvvetler, yer kabuğunun hareket etmesine neden olan kuvvetlerdir. Dinamik kuvvetler, iki ana gruba ayrılır:
- Levha hareketleri: Levhaların birbirlerine göre hareket etmesi, yer kabuğunun şekillenmesini ve gelişimini sağlayan en önemli dinamik kuvvettir.
- Volkanik faaliyetler: Mantonun üst kısmından sıvı kayaç ve gazların dışarı çıkması, volkanik faaliyetler olarak adlandırılmaktadır. Volkanik faaliyetler, yer kabuğunun şekillenmesini ve gelişimini önemli ölçüde etkilemektedir.
Statik kuvvetler, yer kabuğunun hareket etmesine neden olmasa da, yer kabuğunun şekillenmesini ve gelişimini etkileyen önemli faktörlerdir. Statik kuvvetler, iki ana gruba ayrılır:
- Kıta çekimi: Kıtaların kendi ağırlıkları, kıta çekimi olarak adlandırılmaktadır. Kıta çekimi, kıtaların şeklini ve