8. Sınıf Cümlenin Ögeleri Konu Anlatımı
Cümle, düşünceyi tam olarak ifade eden dil birimidir. Cümlede anlam bütünlüğü sağlayan öğelere cümlenin öğeleri denir.
Cümlenin Ögelerinin Sınıflandırılması
Cümlenin öğeleri, temel öğeler ve yardımcı öğeler olmak üzere iki gruba ayrılır.
Temel Ögeler
Yüklem ve özne, cümlenin temel öğeleridir.
Yüklem
Cümlede anlatılan iş, oluş, durum veya yargıyı bildiren öğeye yüklem denir. Yüklemler, kip, şahıs ve ek fiille çekimlenmiş sözcüklerden veya sözcük gruplarından oluşabilir.
Yüklem, cümlenin en önemli öğesidir. Cümle yüklemsiz olamaz.
Örnek:
- Yağmur yağıyor.
- Kuşlar uçuyor.
- Çocuklar bahçede oynuyor.
Bu cümlelerde yüklemler sırasıyla yağmur yağıyor, kuşlar uçuyor, çocuklar bahçede oynuyor şeklindedir.
Özne
Yüklemin bildirdiği iş, oluş, durum veya yargıyı yapan veya karşılayan ögeye özne denir. Özne, yükleme sorulan kim, ne soruları ile bulunur.
Örnek:
- Yağmur yağıyor. (Yağmur kim/ne?)
- Kuşlar uçuyor. (Kuşlar kim/ne?)
- Çocuklar bahçede oynuyor. (Çocuklar kim/ne?)
Bu cümlelerde özneler sırasıyla yağmur, kuşlar, çocuklar şeklindedir.
Yardımcı Ögeler
Yüklem ve özneden sonra gelen ve yüklemin anlamını tamamlayan öğelere yardımcı öğeler denir. Yardımcı öğeler, nesne, dolaylı tümleç ve zarf tümleci olmak üzere üçe ayrılır.
Nesne
Yüklemin doğrudan anlam ilgisi kurduğu öğeye nesne denir. Nesne, yükleme sorulan kimi, neyi, nereyi, ne zaman, ne kadar, nasıl, niçin soruları ile bulunur.
Örnek:
- **Kuşlar *ağaçlarda* uçuyor.** (Kuşlar kimi/neyi uçuruyor?)
- **Çocuklar *topu* oynuyor.** (Çocuklar kimi/neyi oynuyor?)
- **Annem *pasta* yaptı.** (Annem kimi/neyi yaptı?)
Bu cümlelerde nesneler sırasıyla ağaçlarda, topu, pasta şeklindedir.
Dolaysız Tümleç
Yüklemin dolaylı anlam ilgisi kurduğu öğeye dolaylı tümleç denir. Dolaylı tümleç, yükleme sorulan kime, neye, nerede, ne zaman, ne kadar, nasıl, niçin soruları ile bulunur.
Örnek:
- **Kuşlar *ağaçlara* kondu.** (Kuşlar nereye kondu?)
- **Çocuklar *bahçede* oynuyor.** (Çocuklar nerede oynuyor?)
- **Annem *pazarda* alışveriş yaptı.** (Annem nerede alışveriş yaptı?)
Bu cümlelerde dolaylı tümleçler sırasıyla ağaçlara, bahçede, pazarda şeklindedir.
Zarf Tümleci
Yüklemin zaman, durum, miktar, neden, nasıl, niçin gibi anlam ilgisi kurduğu öğeye zarf tümleci denir. Zarf tümleçler, yükleme sorulan ne zaman, nasıl, niçin, ne kadar, nerede, nereye, kim tarafından, hangi yoldan, hangi zamanda, ne şekilde soruları ile bulunur.
Örnek:
- **Yağmur *bugün* yağacak.** (Yağmur ne zaman yağacak?)
- **Kuşlar *çok hızlı* uçuyor.** (Kuşlar nasıl uçuyor?)
- **Çocuklar *oyun oynamak için* dışarı çıktılar.** (Çocuklar neden dışarı çıktılar?)
Bu cümlelerde zarf tümleçler sırasıyla bugün, çok hızlı, oyun oynamak için şeklindedir.
Cümlenin Ögelerinin Bulunması
Cümlen