Edebî Sanatlar
Edebiyat, insanın duygularını, düşüncelerini ve hayallerini sözlü veya yazılı olarak ifade etme sanatıdır. Edebiyat eserlerinde, dil ve anlatım unsurları çeşitli şekillerde kullanılır. Bu kullanımlar, anlatıma zenginlik, güzellik ve anlam katmak için yapılır. Edebiyatta kullanılan bu anlatım inceliklerini ve özelliklerine edebî sanatlar denir.
Edebî sanatlar, söz sanatları ve anlam sanatları olmak üzere iki ana gruba ayrılır.
Söz sanatları, sözün ses, şekil ve anlam özelliklerine dayanır. Bu sanatlar, sözün tınısını, akıcılığını ve anlam zenginliğini artırır. Söz sanatlarının başlıcaları şunlardır:
- Benzetme: İki varlık arasında benzerlik kurularak yapılan bir anlatım sanatıdır. Benzetmelerde, benzeyen, benzetilen ve benzetme edatı bulunur.
- İstiare: Benzetmede olduğu gibi iki varlık arasında benzerlik kurulur, ancak benzeyen ve benzetilenden yalnızca biri açıkça belirtilir.
- Kişileştirme: Cansız varlıklara insan özellikleri verilerek yapılan bir anlatım sanatıdır.
- Teşhis: Cansız varlıkların konuşturulması veya hareket ettirilmesiyle yapılan bir anlatım sanatıdır.
- Abartma: Bir şeyin var olan durumunu olduğundan daha büyük veya daha küçük göstermek için yapılan bir anlatım sanatıdır.
- Küçültme: Bir şeyin var olan durumunu olduğundan daha küçük göstermek için yapılan bir anlatım sanatıdır.
- Yardımcı unsurlarla anlatım: Sözcüklerin anlamlarını değiştiren veya güçlendiren yardımcı unsurlar kullanarak yapılan bir anlatım sanatıdır. Bu yardımcı unsurlar şunlardır:
- Ek fiiller
- Ön fiiller
- Edat-fiil birleşmeleri
- Deyimler
- Atasözleri
- Kurallı cümleler
- Kuralsız cümleler
Anlam sanatları, sözün anlam özelliklerine dayanır. Bu sanatlar, sözün anlamını güçlendirmek, genişletmek veya değiştirmek için kullanılır. Anlam sanatlarının başlıcaları şunlardır:
- Mecaz: Bir sözcüğün veya sözün gerçek anlamından başka bir anlamda kullanılmasıyla yapılan bir anlatım sanatıdır.
- Metonimia: Bir varlığın başka bir varlığın yerine kullanılmasıyla yapılan bir anlatım sanatıdır.
- Sinekdoke: Bir bütünün parçasıyla bütünün ifade edilmesiyle yapılan bir anlatım sanatıdır.
- Teşhis ve teşhisle benzer sanatlar: Cansız varlıklara insan özellikleri verilmesiyle yapılan anlatım sanatlarıdır.
- İstiarenin diğer türleri: Açık istiare, kapalı istiare, temsilî istiare, istiare-i temsiliyye, teşhis-i istiarenin türleri gibi.
- Tevriye: Bir sözün iki ayrı anlamda kullanılmasıyla yapılan bir anlatım sanatıdır.
- İhâm: Bir sözün iki ayrı gerçek anlamıyla dengeli biçimde kullanılmasıyla yapılan bir anlatım sanatıdır.
- İntak: Bir sözcüğün veya sözün birden fazla anlamda kullanılmasıyla yapılan bir anlatım sanatıdır.
- Kinaye: Bir sözün gerçek anlamının aksine bir anlamda kullanılmasıyla yapılan bir anlatım sanatıdır.
- Mübalağa: Bir şeyin var olan durumunu olduğundan daha büyük veya daha küçük göstermek için yapılan bir anlatım sanatıdır.
- Küçültme: Bir şeyin var olan durumunu olduğundan daha küçük göstermek için yapılan bir anlatım sanatıdır.
- Karşıtlık: Birbirine karşıt olan iki kavramın bir arada kullanılmasıyla yapılan bir anlatım sanatıdır.
- Benzetmeyle benzer sanatlar: Benzetmenin diğer türleri gibi.
- Kişileştirmeyle benzer sanatlar: Kişileştirmenin diğer türleri gibi.
- Yardımcı unsurlarla anlatım: Söz sanatlarında olduğu gibi.
Edebî sanatlar, edebiyat eserlerinde sıklıkla kullanılan anlatım incelikleridir. Bu sanatlar, eserlerin daha etkili ve ilgi çekici olmasını sağlar.
Edebî sanatların işlevleri şunlardır:
- Anlamı güçlendirmek: Edebî sanatlar, sözün anlamını güçlendirerek, anlatıma daha fazla derinlik ve zenginlik kazandırır.
- Anlamı genişletmek: Edebî sanatlar,