İbn Haldun’un Mukaddime’si: Sosyolojinin Kurucusu
İbn Haldun, 1332-1406 yılları arasında yaşayan, Kuzey Afrika’nın Mağrip bölgesinde yetişmiş bir tarihçi, sosyolog, filozof ve iktisatçıdır. Mukaddime adlı eseri, sosyal bilimler alanında yazılmış en önemli ve kapsamlı eserlerden biridir.
Mukaddime, İbn Haldun’un tarih anlayışının temellerini oluşturur. İbn Haldun, tarihsel olayların rastlantısal olmadığını, belirli yasalara göre geliştiğini savunur. Bu yasaları anlamak için, tarihsel olayların nedenlerini ve sonuçlarını araştırmak gerekir.
İbn Haldun’a göre, tarihsel olayların temelinde şu faktörler yer alır:
- Asabiyet: Asabiyyet, bir grup insanın ortak bir kökene, kültüre ve çıkara sahip olma duygusudur. Asabiyyet, bir grubun bir arada kalmasını ve birlikte hareket etmesini sağlar.
- Coğrafya: Coğrafya, bir toplumun yaşam biçimini ve kültürünü önemli ölçüde etkiler. Örneğin, çöl ikliminde yaşayan bir toplum, tarım yerine hayvancılıkla geçinmek zorunda kalır.
- İklim: İklim, insanların karakterini ve davranışlarını etkiler. Örneğin, sıcak iklimlerde yaşayan insanlar, soğuk iklimlerde yaşayan insanlara göre daha tembel ve vurdumduymaz olabilirler.
İbn Haldun, devletlerin kuruluşunu, büyümesini ve çöküşünü de bu faktörlerle açıklar. Ona göre, devletler, güçlü bir asabiyete sahip bir grup insanın birleşmesiyle kurulur. Devletler, büyüdükçe ve zenginleştikçe, asabiyet zayıflar ve devlet çökmeye başlar.
İbn Haldun’un Mukaddime’si, sosyal bilimler alanında birçok yeni kavram ve yöntemin ortaya çıkmasına yol açmıştır. Örneğin, İbn Haldun, “medeniyet” ve “asabiyet” kavramlarını ilk kullanan düşünürdür. Ayrıca, “tarihsel materyalizm” ve “evrimcilik” gibi kavramların öncüsü olarak kabul edilir.
Mukaddime, günümüzde de sosyal bilimler alanında önemli bir eser olarak kabul edilmektedir. Eser, tarih, sosyoloji, iktisat, siyaset bilimi ve felsefe gibi birçok alanda araştırma yapan akademisyenler tarafından okunmaktadır.
Mukaddime’nin Önemi
Mukaddime’nin önemi, şu noktalarda özetlenebilir:
- Sosyal bilimlerin temellerini atmıştır. İbn Haldun, sosyal bilimlerin temel kavramlarını ve yöntemini geliştirmiştir.
- Tarihsel olayların nedenlerini ve sonuçlarını açıklamaya çalışmıştır. İbn Haldun, tarihsel olayların rastlantısal olmadığını, belirli yasalara göre geliştiğini savunmuştur.
- Dünyanın farklı bölgelerindeki toplumları karşılaştırmıştır. İbn Haldun, dünyanın farklı bölgelerindeki toplumların yaşam biçimlerini ve kültürlerini karşılaştırarak, ortak ve farklı yönlerini ortaya koymuştur.
Mukaddime’nin Etkisi
Mukaddime, İbn Haldun’un yaşadığı dönemden itibaren birçok düşünür üzerinde etkili olmuştur. Örneğin, Fransız düşünür Montesquieu, Mukaddime’den etkilenerek “Kanunların Ruhu” adlı eserini yazmıştır.
Mukaddime, günümüzde de sosyal bilimler alanında önemli bir eser olarak kabul edilmektedir. Eser, tarih, sosyoloji, iktisat, siyaset bilimi ve felsefe gibi birçok alanda araştırma yapan akademisyenler tarafından okunmaktadır.
Mukaddime’nin Türkçe Çevirileri
Mukaddime, Türkçeye ilk olarak 19. yüzyılda çevrilmiştir. Ancak, bu çeviriler eksik ve hatalıydı. Mukaddime’nin günümüz Türkçesine tam ve doğru bir şekilde çevrilmesi, 20. yüzyılın ortalarında başlamıştır.
Mukaddime’nin Türkçeye çevrilmiş başlıca eserleri şunlardır:
- İbn Haldun, Mukaddime, Çev. Şerafettin Turan, 1956-1960, 7 cilt.
- İbn Haldun, Mukaddime, Çev. Ali Arslan, 1972-1974, 4 cilt.
- İbn Haldun, Mukaddime, Çev. Halil İnalcık, 1982-1987, 7 cilt.
Bu çeviriler, Mukaddime’nin günümüz Türkçesinde okunup anlaşılmasını sağlamıştır.