8. Sınıf Cümlenin Ögeleri
Cümle, bir yargı bildiren söz öbeğine denir. Cümlenin ögeleri, cümleyi oluşturan ve anlamını tamamlayan unsurlardır. Cümlenin ögeleri, temel ögeler ve yardımcı ögeler olmak üzere ikiye ayrılır.
Temel Ögeler
Cümlenin temel ögeleri, yüklem ve öznedir.
Yüklem
Yüklem, cümlede bildirilen yargıyı bildiren unsurdur. Yüklem, tek bir kelimeden veya bir kelime grubundan oluşabilir. Yükleme, “ne yapar?”, “ne olur?”, “ne zaman?”, “nasıl?”, “nereden?”, “nereye?”, “kime?”, “kimlerin?”, “kiminki?”, “ne kadar?” gibi sorular sorularak bulunabilir.
Örnek:
- Yağmur yağıyor. (Yağmur, yağan şeyi bildirir.)
- Kuşlar uçuyor. (Kuşlar, uçan şeyleri bildirir.)
- Çocuklar parkta oynuyor. (Oynuyor, yapılan işi bildirir.)
Özne
Özne, yüklemin bildirdiği işi yapan veya yüklemin bildirdiği durumda olan kişi veya varlığı belirtir. Özne, tek bir kelimeden veya bir kelime grubundan oluşabilir. Özne, yükleme “kim?”, “ne?”, “hangi?”, “kaç?”, “nasıl?”, “ne zaman?”, “nerede?”, “nereden?”, “nereye?”, “kimin?”, “kimlerin?”, “kiminki?” gibi sorular sorularak bulunabilir.
Örnek:
- Yağmur yağıyor. (Yağmur, yüklemin bildirdiği işi yapan şeydir.)
- Kuşlar uçuyor. (Kuşlar, yüklemin bildirdiği işi yapan şeydir.)
- Çocuklar parkta oynuyor. (Çocuklar, yüklemin bildirdiği durumda olan kişilerdir.)
Yüklem ve özne arasındaki ilişki
Yüklem ve özne, cümlenin temel ögeleridir. Yüklem, cümlede bildirilen yargıyı bildirirken, özne de bu yargıyı yapan veya bu yargıya konu olan kişi veya varlığı belirtir. Yüklem ve özne arasındaki ilişki, bir cümleyi diğer cümlelerden ayıran en önemli özelliktir.
Örnek:
- Kuşlar uçuyor.
Bu cümlede, “uçuyor” kelimesi yüklemdir. Bu kelime, “kuşlar” kelimesinin yaptığı işi bildirir. “Kuşlar” kelimesi ise öznedir. Bu kelime, “uçuyor” kelimesinin bildirdiği işi yapan kişi veya varlığı belirtir.
Yardımcı Ögeler
Yardımcı ögeler, cümlenin anlamını tamamlayan unsurlardır. Yardımcı ögeler, yüklemi, özneyi veya diğer ögeleri tamamlar. Yardımcı ögeler, nesne, yer tamlayıcısı, durum tamlayıcısı, zaman tamlayıcısı, yön tamlayıcısı, soru tamlayıcısı ve ilgeç tamlayıcısı olmak üzere yedi çeşittir.
Nesne
Nesne, yüklemin bildirdiği işi doğrudan veya dolaylı olarak yapan veya etkilenen kişi veya varlığı belirtir. Nesne, tek bir kelimeden veya bir kelime grubundan oluşabilir. Nesne, yükleme “kimi?”, “neyi?”, “hangisini?”, “kaçını?”, “ne kadarını?” gibi sorular sorularak bulunabilir.
Örnek:
- Çocuklar topu oynuyor. (Top, yüklemin bildirdiği işi doğrudan yapan şeydir.)
- Annem bana bir kitap verdi. (Kitap, yüklemin bildirdiği işi dolaylı olarak yapan şeydir.)
Yer Tamlayıcısı
Yer tamlayıcısı, yüklemin bildirdiği işi veya durumu belirten kişi veya varlığın bulunduğu yeri belirtir. Yer tamlayıcısı, tek bir kelimeden veya bir kelime grubundan oluşabilir. Yer tamlayıcısı, yükleme “nerede?”, “nereye?”, “nereden?” gibi sorular sorularak bulunabilir.
Örnek:
- Çocuklar parkta oynuyor. (Park, yüklemin bildirdiği işi yapan kişilerin bulunduğu yerdir.)
- Okula gittim. (Okul, yüklemin bildirdiği işin yapıldığı yerdir.)
Durum Tamlayıcısı
Durum tamlayıcısı