Cümlenin Ögeleri
Cümle, bir yargı bildiren söz öbeğidir. Cümleyi oluşturan bölümlere öğe denir. Cümlenin öğeleri, cümlenin anlamını ve yapısını tamamlar.
Temel Ögeler
Cümlenin temel öğeleri, yüklem ve öznedir.
Yüklem
Cümlenin anlamını belirleyen, yargıyı bildiren öğedir. Yüklem, tek kelimeden veya birden çok kelimeden oluşabilir.
Özne
Yüklemin bildirdiği işi yapan, oluşun gerçekleştiği veya durumun varlığını ifade eden öğedir. Özne, gerçek, sözde ve örtülü olmak üzere üçe ayrılır.
Gerçek Özne
Yüklemin bildirdiği işi bizzat yapan öğedir. Gerçek özne, yüklemle özne eki ilişkisi kurar.
Örnek:
- **Kediler **oynar.
Yüklem: oynar
Özne: kediler
Özne eki: -ler
Sözde Özne
Yüklemin bildirdiği işi yapan kişi veya varlık belli değilse, yüklemle özne eki ilişkisi kurulamaz. Bu durumda özne sözde öznedir. Sözde özne, yüklemi tamamlayan, yüklemi cümleye bağlayan öğedir.
Örnek:
- **Okula **gidilir.
Yüklem: gidilir
Sözde özne: okula
Özne eki: -a
Örtülü Özne
Gerçek özne, yüklemle özne eki ilişkisi kurmasına rağmen cümlede yazılmamışsa, buna örtülü özne denir. Örtülü özne, yüklemin bildirdiği işi yapan kişi veya varlığın karşılığıdır.
Örnek:
- **Kitap **okunur.
Yüklem: okunur
Örtülü özne: ben, sen, o, biz, siz, onlar
Yardımcı Ögeler
Cümlenin anlamını tamamlayan, yüklemin bildirdiği yargıyı açıklayan öğelere yardımcı ögeler denir. Yardımcı ögeler, nesne, dolaylı tümleç, zarf tümleci ve edat tümleci olmak üzere dörde ayrılır.
Nesne
Yüklemin bildirdiği işi doğrudan alan öğedir. Nesne, yüklemle dolaylı tümleç eki ilişkisi kurar.
Örnek:
- **Çocuk **topu **attı.
Yüklem: attı
Nesne: topu
Dolaylı Tümleç
Yüklemin bildirdiği işi dolaylı olarak alan öğedir. Dolaylı tümleç, yüklemle dolaylı tümleç eki ilişkisi kurar.
Örnek:
- **Kedi **masanın **altında **uyuyor.
Yüklem: uyuyor
Dolaylı tümleç: masanın
Dolaylı tümleç eki: -nın
Zarf Tümleci
Yüklemin bildirdiği işi zaman, yer, durum, miktar, yön, neden, amaç gibi yönlerden belirten öğedir. Zarf tümleci, yüklemle zarf tümleç eki ilişkisi kurar.
Örnek:
- **Yarın **okula **gideceğim.
Yüklem: gideceğim
Zarf tümleci: yarın
Zarf tümleç eki: -a
Edat Tümleci
Yüklemin bildirdiği işi bir başka öğeyle ilişkilendiren öğedir. Edat tümleci, yüklemle edat tümleç eki ilişkisi kurar.
Örnek:
- **Köpek **bahçeye **çıktı.
Yüklem: çıktı
Edat tümleci: bahçeye
Edat tümleç eki: -ye
Cümlenin Ögelerinin Bulundurulması
Cümlenin öğeleri bulunurken şu sıralama takip edilir:
- Önce yüklem bulunur.
- Daha sonra özne bulunur.
- Son olarak da diğer tümleçler bulunur.
Cümlenin öğelerini bulmak için yükleme sorular sorulur