Fiilde Çatı
Giriş
Fiilde çatı, fiillerin özneye ve nesneye göre aldıkları durumlara ve gösterdikleri özelliklere verilen addır. Türkçede fiiller, çatı bakımından dört gruba ayrılır:
- Geçişli fiiller
- Geçişsiz fiiller
- Ettirgen fiiller
- Oldurgan fiiller
Geçişli Fiiller
Geçişli fiiller, cümlede yüklemin eylemini doğrudan veya dolaylı olarak başka bir varlığa yönelten fiillerdir. Geçişli fiiller, cümlede yüklemin önüne “onu” sözcüğü getirildiğinde anlamca uyumlu olur. Örneğin:
- Ali kitabı okudu. (onu)
- O, bahçeyi suladı. (onu)
Geçişsiz Fiiller
Geçişsiz fiiller, cümlede yüklemin eylemini doğrudan veya dolaylı olarak başka bir varlığa yöneltmeyen fiillerdir. Geçişsiz fiiller, cümlede yüklemin önüne “onu” sözcüğü getirildiğinde anlamca uyumsuz olur. Örneğin:
- Ali koştu. (onu)
- O, ağladı. (onu)
Ettirgen Fiiller
Ettirgen fiiller, başkasına yaptırılan eylemi anlatan fiillerdir. Ettirgen fiiller, geçişli fiillerden türetilir. Ettirgen fiiller, cümlede yüklemin önüne “onu” sözcüğü getirildiğinde anlamca uyumlu olur. Örneğin:
- Ali kitabı öğretmene okutturdu. (onu)
- O, bahçeyi işçiye sulattırdı. (onu)
Oldurgan Fiiller
Oldurgan fiiller, kendiliğinden gerçekleşen eylemi anlatan fiillerdir. Oldurgan fiiller, geçişsiz fiillerden türetilir. Oldurgan fiiller, cümlede yüklemin önüne “onu” sözcüğü getirildiğinde anlamca uyumsuz olur. Örneğin:
- Ali kitap yırtıldı. (onu)
- O, bahçe kurudu. (onu)
Cümlede Çatı Belirleme
Cümlede çatı, yüklemin önüne “onu” sözcüğü getirilerek belirlenebilir. Eğer “onu” sözcüğü yükleme uyumlu ise fiil geçişli, uyumsuz ise geçişsizdir. Örneğin:
- Ali kitabı okudu. (onu) → Geçişli
- Ali koştu. (onu) → Geçişsiz
Cümlede Çatının Anlamsal Etkileri
Cümlede çatı, cümlenin anlamını etkileyebilir. Örneğin:
- Ali kitabı okudu. → Ali, kitabı kendi başına okudu.
- Ali öğretmene kitabı okutturdu. → Ali, kitabı öğretmene okutarak, öğretmenin yapmasını sağladı.
Cümlede Çatının Yapısal Etkileri
Cümlede çatı, cümlenin yapısını da etkileyebilir. Örneğin:
- Ali kitabı okudu. → Basit cümle
- Ali öğretmene kitabı okutturdu. → Karmaşık cümle
Cümlede Çatının Örnekleri
- Geçişli fiiller:
- Ali kitabı okudu.
- O, bahçeyi suladı.
- Ali öğretmene kitabı okutturdu.
- O, işçiye bahçeyi sulattırdı.
- Geçişsiz fiiller:
- Ali koştu.
- O, ağladı.
- Kitap yırtıldı.
- Bahçe kurudu.
- Ettirgen fiiller:
- Ali öğretmene kitabı okutturdu.
- O, işçiye bahçeyi sulattırdı.
- Oldurgan fiiller:
- Kitap yırtıldı.
- Bahçe kurudu.
Sonuç
Fiilde çatı, Türkçenin önemli bir dilbilgisi konusudur. Fiillerin çatısını doğru bir şekilde belirleyebilmek, cümlenin anlamını ve yapısını doğru bir şekilde anlayabilmek için önemlidir.