Anlatım Bozuklukları
Anlatım bozuklukları, bir cümlenin anlaşılırlığını ve etkililiğini bozan hatalardır. Bu hatalar, cümlenin anlamını, yapısını veya üslubunu etkileyebilir. Anlatım bozuklukları, Türkçenin temel kurallarını bilmemekten, cümleleri dikkatli bir şekilde kurmaktan kaçınmaktan veya duygu ve düşünceleri doğru bir şekilde ifade edememekten kaynaklanabilir.
Anlatım bozuklukları, iki temel başlıkta incelenebilir:
- Anlamsal anlatım bozuklukları: Bu bozukluklar, cümlenin anlamını bozar.
- Yapısal anlatım bozuklukları: Bu bozukluklar, cümlenin yapısını bozar.
Anlamsal Anlatım Bozuklukları
Anlamsal anlatım bozuklukları, cümlenin anlamını bozan hatalardır. Bu bozukluklar, cümlede kullanılan sözcüklerin veya söz öbeklerinin anlamlarının yanlış anlaşılmasından kaynaklanabilir.
Anlamsal anlatım bozukluklarına yol açan bazı hata türleri şunlardır:
- Anlamca çelişen sözcüklerin veya söz öbeklerinin bir arada kullanılması:
Örneğin, “Bugün hava çok güzeldi, ama yağmur yağdı.” cümlesinde “güzel” ve “yağmur” sözcükleri anlamca çelişmektedir. Çünkü güzel havada yağmur yağması beklenmez. Bu cümledeki anlatım bozukluğu, “yağmur yağdı” yerine “hava bozdu” ifadesini kullanarak giderilebilir.
- Anlamca birbirini tamamlamayan sözcüklerin veya söz öbeklerinin bir arada kullanılması:
Örneğin, “Onun yaptığı işler, herkes tarafından takdir edildi.” cümlesinde “herkes” ve “tarafından” sözcükleri anlamca birbirini tamamlamamaktadır. Çünkü “herkes” sözcüğü zaten “tarafından” anlamına gelmektedir. Bu cümledeki anlatım bozukluğu, “onun yaptığı işler, herkes tarafından beğenildi” şeklinde düzeltilebilir.
- Anlamca yakın olan sözcüklerin veya söz öbeklerinin bir arada kullanılması:
Örneğin, “O, çok çalışkan ve azimli bir öğrencidir.” cümlesinde “çalışkan” ve “azimli” sözcükleri anlamca yakındır. Bu nedenle, bu iki sözcükten birini kullanmak yeterlidir. Bu cümledeki anlatım bozukluğu, “O, çok çalışkan bir öğrencidir.” şeklinde düzeltilebilir.
- Anlamca gelişigüzel kullanılan sözcüklerin veya söz öbeklerinin bir arada kullanılması:
Örneğin, “Bu olay, beni çok üzdü ve mutlu etti.” cümlesinde “üzdü” ve “mutlu etti” sözcükleri anlamca gelişigüzel kullanılmıştır. Çünkü bir olay aynı anda hem üzücü hem de mutluluk verici olamaz. Bu cümledeki anlatım bozukluğu, “Bu olay, beni çok üzdü.” şeklinde düzeltilebilir.
- Anlamca birbirini karşılamayan sözcüklerin veya söz öbeklerinin bir arada kullanılması:
Örneğin, “O, hem çok zengin hem de çok fakirdir.” cümlesinde “zengin” ve “fakir” sözcükleri anlamca birbirini karşılamaktadır. Bu nedenle, bu iki sözcükten birini kullanmak yeterlidir. Bu cümledeki anlatım bozukluğu, “O, çok zengindir.” şeklinde düzeltilebilir.
Yapısal Anlatım Bozuklukları
Yapısal anlatım bozuklukları, cümlenin yapısını bozan hatalardır. Bu bozukluklar, cümlenin öğelerinin eksik olmasından, yanlış kullanılmasından veya gereksiz yere kullanılmasından kaynaklanabilir.
Yapısal anlatım bozukluklarına yol açan bazı hata türleri şunlardır:
- Öge eksikliği:
Cümlede kullanılması gereken bir öğenin bulunmaması, anlatım bozukluğuna yol açar. Öge eksikliği, özne, yüklem, nesne, dolaylı tümleç, zarf tümleci veya edat tümleci gibi öğelerde olabilir.
Örneğin, “Bugün hava çok güzel.” cümlesinde dolaylı tümleç eksikliği vardır. Çünkü “hava” sözcüğü, “ne kadar güzel?” sorusunun cevabını verememektedir. Bu cümledeki anlatım bozukluğu, “Bugün hava çok güzeldi.” şeklinde düzeltilebilir.
- Öge yanlışlığı:
Cümlede kullanılması gereken öğenin yanlış kullanılması, anlatım bozukluğuna yol açar. Öge yanlışlığı, özne, yüklem, nesne, dolaylı tümleç, zarf tümleci veya edat tümleci gibi öğelerde olabilir.
Örneğin, “Bugün hava çok güzeldi. Etrafı seyrettim