Cümlede Anlam
Türkçede bir cümleyi oluşturan unsurlar, kelimeler ve kelime gruplarıdır. Bu unsurlar, cümlede belirli bir anlam ilişkisi içinde bulunurlar. Cümlede anlam, bu unsurların anlam ilişkisini ve bu ilişkiden doğan anlamı ifade eder.
Cümlede anlam, iki temel kategoriye ayrılabilir:
- Cümlenin Yapısı Açısından Anlamı
- Cümlenin İçeriği Açısından Anlamı
Cümlenin Yapısı Açısından Anlamı
Cümlenin yapısı açısından anlamı, cümlede bulunan unsurların birbirleriyle olan ilişkisinden doğan anlamdır. Bu ilişki, kelimelerin anlamları, kelime gruplarının anlamları ve cümlenin kuruluş biçimi gibi unsurlardan etkilenir.
Cümlenin yapısı açısından anlamın incelenmesi, aşağıdaki başlıklar altında yapılabilir:
- Cümlenin Unsurları ve Anlam İlişkileri
- Cümlenin Çeşitleri ve Anlam İlişkileri
Cümlenin Unsurları ve Anlam İlişkileri
Cümle, temelde iki unsurdan oluşur:
- Yüklem
- Öge
Yüklem, cümlede yargıyı bildiren unsurdur. Öge ise yüklemi tamamlayan unsurdur.
Öge, kendi içinde üçe ayrılır:
- Nesne
- Yüklem Eki
- Zarf Tümleci
Nesne, yüklemin doğrudan ya da dolaylı olarak belirttiği varlığı veya kavramı ifade eder. Yüklem eki, yüklemin anlamını tamamlayan ve yüklemin bir başka öğeye bağlı olduğunu gösteren eklerdir. Zarf tümleci, yüklemin anlamını tamamlayan ve yüklemi bir başka öğeye bağlı olmayan sözcük veya sözcük gruplarıdır.
Cümlede anlam, bu unsurların birbirleriyle olan ilişkisinden doğan anlamdır. Örneğin, “Kuş uçtu.” cümlesinde “kuş” ve “uçtu” kelimeleri bir yüklem-nesne ilişkisi içindedir. Bu ilişkiden doğan anlam ise “kuş, uçtu” şeklindedir.
Cümlenin Çeşitleri ve Anlam İlişkileri
Cümleler, yapılarına göre dört çeşittir:
- Basit cümle
- Birleşik cümle
- Sıralı cümle
- Bağımlı cümle
Basit cümlede, yalnızca bir yüklem bulunur. Birleşik cümlede ise birden fazla yüklem bulunur. Sıralı cümlede, yüklemler arasında herhangi bir anlam ilişkisi yoktur. Bağımlı cümlede ise yüklemler arasında anlam ilişkileri bulunur.
Cümlelerin yapısı, cümlede anlam ilişkisini etkiler. Örneğin, “Kuş uçtu.” cümlesi basit bir cümledir ve bu cümlede yalnızca bir yüklem vardır. Bu yüklem, cümlenin anlamını doğrudan ifade eder. “Kuş, uçtu ve ağaca kondu.” cümlesi ise birleşik bir cümledir ve bu cümlede iki yüklem vardır. İlk yüklem “uçtu” sözcüğü, ikinci yüklem ise “kondu” sözcüğüdür. Bu iki yüklem arasında bir amaç-sonuç ilişkisi vardır. Bu ilişkiden doğan anlam ise “kuş, uçtu ve ağaca konmak için uçtu” şeklindedir.
Cümlenin İçeriği Açısından Anlamı
Cümlenin içeriği açısından anlamı, cümlede bulunan bilgilerin ifade ettiği anlamdır. Bu bilgi, gerçek bilgi olabileceği gibi, hayalî bilgi de olabilir.
Cümlenin içeriği açısından anlamın incelenmesi, aşağıdaki başlıklar altında yapılabilir:
- Cümlenin Konusu
- Cümlenin Yargısı
- Cümlenin Duygu ve Düşünce Yönü
Cümlenin Konusu
Cümlede neyin anlatıldığına, yani cümlenin konusuna “cümlenin konusu” denir. Cümlenin konusu, cümlenin yüklemine göre belirlenir.
Örneğin, “Kuş uçtu.” cümlesinde konu, “kuş”tur. “Kuşlar gökyüzünde uçuyor.” cümlesinde ise konu, “kuşlar”dır.
Cümlenin Yargısı
Cümlede verilen bilginin doğru veya yanlış olduğunu belirten ifadeye “cümlenin yargısı” denir. Cümlenin yargısı, yüklemin bildirdiği yargıdır.
Örneğin, “Kuş uçtu.” cümlesinde yargı, “kuş uçtu