Cümlenin Ögeleri
Cümle, bir düşünce veya duyguyu ifade eden en küçük dil birimidir. Cümleler, öğelerden oluşur. Cümlenin öğeleri, cümlenin anlamını oluşturan ve cümlenin tamamlanmasını sağlayan unsurlardır.
Cümlenin öğeleri, temel öğeler ve yardımcı öğeler olmak üzere ikiye ayrılır.
Temel Öğeler
Temel öğeler, cümlenin anlamını oluşturan ve cümlenin tamamlanmasını sağlayan en önemli öğelerdir. Temel öğeler, yüklem ve öznedir.
Yüklem
Yüklem, cümlenin anlamını, yani cümlede anlatılan işi, oluşu, hareketi, durumu, kılışı bildiren öğedir. Yüklem, her zaman fiil soylu bir sözcüktür. Yüklem, cümlenin en önemli öğesidir ve cümlenin anlamını taşır.
Özne
Özne, yüklemin bildirdiği işi, oluşu, hareketi, durumu, kılışı yapan; hakkında bilgi verilen öğedir. Özne, her zaman isim soylu bir sözcüktür veya isim soylu bir söz öbeğidir.
Yardımcı Öğeler
Yardımcı öğeler, cümlenin anlamını tamamlamaya yardımcı olan öğelerdir. Yardımcı öğeler, nesne, yer tamlayıcısı, zarf tamlayıcısı, zarf tümleci, edat tümleci ve bağlaç tümleci olmak üzere altı çeşittir.
Nesne
Nesne, yüklemin bildirdiği işi, oluşu, hareketi, durumu, kılışı doğrudan doğruya karşılayan öğedir. Nesne, her zaman isim soylu bir sözcük veya isim soylu bir söz öbeğidir.
Yer Tamlayıcısı
Yer tamlayıcısı, yüklemin bildirdiği işi, oluşu, hareketi, durumu, kılışı yapan ya da yapılan işin, oluşun, hareketin, durumun nerede gerçekleştiğini bildiren öğedir. Yer tamlayıcısı, her zaman isim soylu bir sözcük veya isim soylu bir söz öbeğidir.
Zarf Tamlayıcısı
Zarf tamlayıcısı, yüklemin bildirdiği işi, oluşu, hareketi, durumu, kılışı nasıl, ne zaman, ne kadar, nerede, niçin, kimin için, hangi yönde, hangi amaçla gibi yönlerden belirten öğedir. Zarf tamlayıcısı, her zaman zarf soylu bir sözcüktür.
Zarf Tümleci
Zarf tümleci, yüklemin bildirdiği işi, oluşu, hareketi, durumu, kılışı zaman, durum, ölçü, miktar, neden, amaç, koşul, ilgi, benzetme gibi yönlerden belirten öğedir. Zarf tümleci, her zaman zarf soylu bir sözcüktür.
Edat Tümleci
Edat tümleci, yüklemin bildirdiği işi, oluşu, hareketi, durumu, kılışı edatlarla kurulan bağıntılarla belirten öğedir. Edat tümleci, her zaman edat soylu bir sözcüktür.
Bağlaç Tümleci
Bağlaç tümleci, yüklemin bildirdiği işi, oluşu, hareketi, durumu, kılışı bağlaçlarla kurulan bağıntılarla belirten öğedir. Bağlaç tümleci, her zaman bağlaç soylu bir sözcüktür.
Cümlenin Ögelerinin Dizilişi
Cümlenin öğeleri, cümlenin anlamı ve yapısına göre farklı şekillerde dizilebilir. Cümlenin öğelerinin dizilişinde genel olarak şu sıra söz konusudur:
- Özne
- Nesne
- Dolaylı tümleçler (yer tamlayıcısı, zarf tümleci, edat tümleci, bağlaç tümleci)
- Yüklem
Ancak, bu sıra her zaman değişmez. Örneğin, cümlede vurgunun farklı bir öğede olması durumunda, bu öğe cümlenin başında veya ortasında yer alabilir.
Cümlenin Ögelerinin Belirlenmesi
Cümlenin öğelerini belirlemek için şu adımları takip edebiliriz:
- Cümlenin yüklemini bulalım.
- Yüklemi bulmak için “Ne oldu?”, “Kim yaptı?”, “Kime?”, “Nerede?”, “Ne zaman?”, “Nasıl?”, “Ne kadar?” gibi soruları sorabiliriz.
- Yüklemi bulduktan sonra, yüklemin bildirdiği işi, oluşu, hareketi, durumu, kılışı yapan veya yapılan işin, oluşun, hareket