Cümlenin Ögeleri
Türkçede bir cümle, en az iki kelimeden oluşan, anlamlı bir yargı bildiren söz öbeğidir. Cümleler, öğelerine göre farklı şekillerde sınıflandırılabilir.
Cümlenin Öğeleri
Cümlenin öğeleri, cümlenin anlamını oluşturan ve cümleyi oluşturan bölümlerdir. Cümlenin öğeleri, yüklem, özne, nesne, dolaylı tümleç, zarf tümleci ve edat tümleci olmak üzere altı tanedir.
Yüklem
Cümlenin anlamını taşıyan, cümledeki yargıyı bildiren öğeye yüklem denir. Yüklem, cümlenin temel öğesidir. Cümledeki diğer öğeler, yüklemin anlamını tamamlamak için vardır.
Yüklem, tek kelimeden veya bir kelime grubundan oluşabilir. Tek kelimeden oluşan yüklemlere basit yüklem, bir kelime grubundan oluşan yüklemlere ise türemiş yüklem denir.
Özne
Yüklemin bildirdiği işi yapan, oluşa maruz kalan veya durumu bildiren öğeye özne denir. Özne, cümlenin ikinci temel öğesidir.
Özne, yükleme sorulan “kim, ne” sorularıyla bulunur.
Nesne
Yüklemin bildirdiği işin doğrudan muhatabı olan öğeye nesne denir. Nesne, sadece geçişli fiillerin yükleminde bulunur. Geçişli fiiller, yükleminden başka bir kelimeye de ihtiyaç duyan fiillerdir.
Nesne, yükleme sorulan “ne, neyi, kimi” sorularıyla bulunur.
Dolaysız Tümleç
Yüklemin bildirdiği işin yapıldığı yeri, zamanını, sebebini, niteliğini, miktarını veya yönünü bildiren öğeye dolaylı tümleç denir. Dolaylı tümleç, cümlenin yardımcı öğelerinden biridir.
Dolaysız tümleç, yükleme sorulan “ne zaman, nerede, niçin, neden, nasıl, ne kadar, ne için, kime, kimden” sorularıyla bulunur.
Zarf Tümleci
Yüklemin bildirdiği işi, oluşu veya durumu nasıl, ne zaman, nerede, niçin, neden, ne kadar, ne için gibi yönlerden belirten öğeye zarf tümleci denir. Zarf tümleç, cümlenin yardımcı öğelerinden biridir.
Zarf tümleci, yükleme sorulan “ne zaman, nasıl, nerede, niçin, neden, ne kadar, ne için” sorularıyla bulunur.
Edat Tümleci
Yüklemin bildirdiği işi, oluşu veya durumu bir başkasıyla ilişkilendiren öğeye edat tümleci denir. Edat tümleci, cümlenin yardımcı öğelerinden biridir.
Edat tümleci, yükleme sorulan “ne ile, kim ile, ne için, kim için” sorularıyla bulunur.
Öğeleri Bulma Yöntemleri
Cümlenin öğelerini bulmak için şu yöntemler kullanılabilir:
- Yüklem bulma: Cümlenin anlamını taşıyan ve yargıyı bildiren öğe yüklemdir. Yüklem, cümlenin başında, ortasında veya sonunda bulunabilir. Yüklem, tek kelimeden veya bir kelime grubundan oluşabilir.
- Özne bulma: Yüklemin bildirdiği işi yapan, oluşa maruz kalan veya durumu bildiren öğeye özne denir. Özne, yükleme sorulan “kim, ne” sorularıyla bulunur.
- Nesne bulma: Yüklemin bildirdiği işin doğrudan muhatabı olan öğeye nesne denir. Nesne, sadece geçişli fiillerin yükleminde bulunur. Nesne, yükleme sorulan “ne, neyi, kimi” sorularıyla bulunur.
- Dolaysız tümleç bulma: Yüklemin bildirdiği işin yapıldığı yeri, zamanını, sebebini, niteliğini, miktarını veya yönünü bildiren öğeye dolaylı tümleç denir. Dolaylı tümleç, yükleme sorulan “ne zaman, nerede, niçin, neden, nasıl, ne kadar, ne için, kime, kimden” sorularıyla bulunur.
- Zarf tümleci bulma: Yüklemin bildirdiği işi, oluşu veya durumu nasıl, ne zaman, nerede, niçin, neden, ne kadar, ne için gibi yönlerden belirten öğeye zarf tümleci denir. Zarf tümleci, yükleme sorulan “ne zaman, nasıl, nerede, niçin, neden, ne kadar, ne için” sorularıyla bulunur.
- **Edat tüm