Edat, Bağlaç ve Ünlem
Türkçede cümleyi oluşturan unsurlardan biri de bağlaçlardır. Bağlaçlar, cümleleri veya cümle içindeki sözcükleri birbirine bağlayan sözcüklerdir. Edat ve ünlemler de bağlaçlarla benzerlik gösterirler. Bu nedenle, edat, bağlaç ve ünlem konularını birlikte ele almak gerekir.
Edat
Edat, tek başına anlamı olmayan, cümle içinde anlam kazanan sözcüklerdir. Edatlar, cümleye çeşitli anlamlar katarlar. Örneğin, “ile” edatı, birliktelik, araç, neden, amaç gibi anlamlar katar.
Edatların cümle içindeki görevleri şunlardır:
- Cümleye çeşitli anlamlar katmak: “ile” edatı, birliktelik, araç, neden, amaç gibi anlamlar katar.
- Cümledeki sözcükleri birbirine bağlamak: “ile” edatı, “Ahmet ile Mehmet” cümlesinde iki ismi birbirine bağlamıştır.
- Cümledeki sözcük gruplarını birbirine bağlamak: “Ahmet’in ile Mehmet’in” cümlesinde iki isim grubunu birbirine bağlamıştır.
Edatların Çeşitleri
Edatlar, anlamlarına göre şu şekilde sınıflandırılabilir:
- Yer-yön edatları: “üzere, doğru, karşı, den, den beri, gibi, kadar, denli, öte, beri, karşın, içre, dışra, gibi, kadar, denli, öte, beri, karşın, içre, dışra”
- Araç edatları: “ile, doğrultunda, sayesinde, aracılığı ile, yardımıyla”
- Neden-amaç edatları: “için, diye, üzere, amacıyla, dolayısı ile, niçin”
- Karşılaştırma edatları: “gibi, kadar, denli, öte, beri, karşın, içre, dışra”
- Benzerlik edatları: “gibi, kadar, denli, öte, beri, karşın, içre, dışra”
- Zaman edatları: “önce, sonra, önceden, sonradan, o zaman, o vakit, şimdi, az sonra, hemen, birdenbire, ansızın”
- Şart edatları: “eğer, halbuki, meğerse, madem ki, mademki, madem”
- Karşılık edatları: “karşılığında, karşılığı olarak, karşılık olarak”
- Sonuç edatları: “böylece, bundan dolayı, sonuç olarak, dolayısı ile, niçin”
- Tanık edatları: “göre, görelim, duyduğuma göre, habere göre”
- Öneri edatları: “olur mu, olmaz mı, belki, sanırım, galiba”
- Soru edatları: “ne, kim, nerede, ne zaman, nasıl, niçin, hangi”
- İlgi edatları: “ile, hakkında, dair, ilişkin, ait”
Bağlaç
Bağlaç, tek başına anlamı olmayan, cümle içinde anlam kazanan sözcüklerdir. Bağlaçlar, cümleleri veya cümle içindeki sözcükleri birbirine bağlarlar. Bağlaçlar, cümleye çeşitli anlamlar katarlar. Örneğin, “ama” bağlacı, karşıtlık, “ve” bağlacı, eşitlik, “fakat” bağlacı, sınırlama gibi anlamlar katar.
Bağlaçların cümle içindeki görevleri şunlardır:
- Cümleleri birbirine bağlamak: “Ahmet ve Mehmet” cümlesinde “ve” bağlacı, iki cümleyi birbirine bağlamıştır.
- Cümledeki sözcükleri birbirine bağlamak: “Ahmet’in ve Mehmet’in” cümlesinde “ve” bağlacı, iki isim grubunu birbirine bağlamıştır.
- Cümledeki sözcük grupları arasında anlam ilgisi kurmak: “Ahmet ve Mehmet geldi” cümlesinde “ve” bağlacı, iki isim grubu arasında eşitlik anlamı kurmuştur.
Bağlaçların Çeşitleri
Bağlaçlar, anlamlarına göre şu şekilde sınıflandırılabilir:
- Eş görevli sözcükleri ve sözcük gruplarını bağlayan bağlaçlar: “ve, veya, ya da, ama, fakat, lakin, lâkin, ancak, yalnız, fakat, hâlbuki, oysa, gelgelelim, ne var ki, neyse, belki, zira, çünkü, mademki, madem, halbuki, oysa,