Edebi Akımlar
Edebiyat, insanlığın duygu ve düşüncelerini ifade etme biçimlerinden biridir. Bu ifade biçimi, zaman içinde farklı anlayış ve yaklaşımlarla biçimlenmiştir. Bu anlayış ve yaklaşımlara edebiyat akımlarının adı verilir.
Edebi akımlar, aynı görüşte olan sanatçıların bir araya gelerek, belirledikleri ilkeler doğrultusunda yapıt ortaya koymalarıyla ortaya çıkmış edebi anlayışlardır. Edebi akımların oluşmasında toplumsal değişmeler ve gelişmeler, bilimsel ve teknolojik yenilikler, bireysel özelliklerdeki farklılaşmalar etkili olmuştur.
Edebi akımların özellikleri
Edebi akımlar, belirli bir dönemde ortaya çıkar ve o dönemin toplumsal ve kültürel koşullarını yansıtır. Her edebi akımın kendine özgü özellikleri vardır. Bu özellikler, akımın sanat anlayışı, biçim anlayışı, içerik anlayışı, dil anlayışı ve estetik anlayışı gibi unsurlarda kendini gösterir.
Edebi akımların sınıflandırılması
Edebi akımlar, farklı kriterlere göre sınıflandırılabilir. Bu kriterlerden biri, akımın ortaya çıktığı dönemdir. Bu kritere göre edebi akımlar, antik çağ edebi akımları, Orta Çağ edebi akımları, Rönesans edebi akımları, Klasisizm, Romantizm, Realizm, Natüralizm, Parnasizm, Sembolizm, Ekspresyonizm, Dadaizm, Sürrealizm, Gerçeküstücülük, Postmodernizm gibi başlıklarda incelenebilir.
Bir başka kriter, akımın sanat anlayışıdır. Bu kritere göre edebi akımlar, biçimcilik, içerikcilik, işlevsellik gibi başlıklarda incelenebilir.
Bir başka kriter, akımın dil anlayışıdır. Bu kritere göre edebi akımlar, sadelik, süslülük, öznellik, nesnellik gibi başlıklarda incelenebilir.
Edebi akımların örnekleri
Dünya edebiyatında ve Türk edebiyatında birçok edebi akım etkili olmuştur. Bu akımlardan bazıları ve temsilcileri şu şekilde sıralanabilir:
Antik çağ edebi akımları
- Klasik Yunan edebiyatında: Epik şiirde Homeros, Hesiodos; lirik şiirde Sappho, Anakreon; tragedyada Aiskhylos, Sofokles, Euripides; komedide Aristophanes öne çıkar.
- Latin edebiyatında: Epik şiirde Vergilius, Horatius; lirik şiirde Catullus, Propertius, Ovidius; tragedyada Seneca; komedide Plautus, Terentius öne çıkar.
Orta Çağ edebi akımları
- Hristiyan edebiyatında: Dini şiir, dini edebiyat, efsane, destan, ayetname gibi türlerde eserler verilmiştir.
- Klasik edebiyatın etkisiyle: Fransa’da fabl, fabliau, romans; İtalya’da pastoral şiir; Almanya’da minnesang öne çıkar.
Rönesans edebi akımları
- Hümanizm: Dante, Petrarca, Boccaccio, Rabelais, Ronsard, Montaigne, Cervantes, Shakespeare gibi sanatçılar bu akımın temsilcileri arasında yer alır.
- Barok: Lope de Vega, Calderón de la Barca, John Milton, John Donne, George Herbert gibi sanatçılar bu akımın temsilcileri arasında yer alır.
- Klasisizm: Corneille, Racine, Molière, Voltaire, La Fontaine gibi sanatçılar bu akımın temsilcileri arasında yer alır.
Klasisizm
Klasisizm, 17. yüzyılda Fransa’da ortaya çıkan bir edebiyat akımıdır. Bu akımın temel özellikleri şunlardır:
- Sanat, sanat içindir. Sanat, toplumu eğitmek veya değiştirmek için değil, kendi güzelliği için yapılır.
- Akıl ve mantık ön plandadır. Eserlerde akıl ve mantık kurallarına uyulur.
- Üç birlik kuralına uyulur. Olay, yer ve zaman bakımından birlik sağlanır.
- Tragedi ve komedi gibi geleneksel türler öne çıkar.
Klasisizm, Türk edebiyatında 19. yüzyılın sonlarında etkili olmuştur. Bu dönemde Ahmet Vefik Paşa, Namık Kemal, Recaizade Mahmut Ekrem gibi sanatçılar klasisizm akımının etkisinde eserler vermişlerdir.
Romantizm
Romantizm, 18. yüzyılın sonlarında Fransa