Fiiller
Fiiller, bir işi, durumu ya da oluşu anlatan sözcüklerdir. Cümlede yüklem görevinde bulunurlar.
Fiillerin Anlam Özellikleri
Fiiller, anlam özelliklerine göre üçe ayrılır:
- İş Fiilleri: Bir işi, hareketi bildiren fiillerdir.
- Durum Fiilleri: Bir durumu, oluşu bildiren fiillerdir.
- Oluş Fiilleri: Bir oluş, değişme bildiren fiillerdir.
İş Fiilleri
İş fiilleri, bir işi, hareketi bildiren fiillerdir. İş fiillerinin başına “onu” sözcüğünü ekleyerek iş fiili olup olmadığını kolaylıkla anlayabiliriz. Örneğin, “yaz” fiiline “onu” sözcüğünü eklersek “onu yaz” olur. Bu durumda “yaz” fiilinin bir işi, hareketi bildirdiği anlaşılır.
İş fiilleri, kendi aralarında da şu şekilde sınıflandırılabilir:
- Kılış Fiilleri: Bir nesneye etki eden fiillerdir. Örneğin, “yazmak”, “silmek”, “kırmak” gibi fiiller kılış fiilleridir.
- Durum Fiilleri: Bir nesneye etki etmeyen, sadece bir durumu bildiren fiillerdir. Örneğin, “düşmek”, “kalkmak”, “soğumak” gibi fiiller durum fiilleridir.
Durum Fiilleri
Durum fiilleri, bir durumu, oluşu bildiren fiillerdir. Durum fiillerinin başına “onu” sözcüğünü ekleyerek durum fiili olup olmadığını kolaylıkla anlayabiliriz. Örneğin, “düş” fiiline “onu” sözcüğünü eklersek “onu düş” olur. Bu durumda “düş” fiilinin bir durumu bildirdiği anlaşılır.
Durum fiilleri, kendi aralarında da şu şekilde sınıflandırılabilir:
- Halihazır Durum Fiilleri: Bir işin yapılmakta olduğunu bildiren fiillerdir. Örneğin, “oynuyor”, “konuşuyor”, “duruyor” gibi fiiller halihazır durum fiilleridir.
- Sürekli Durum Fiilleri: Bir işin sürekli olarak yapıldığını bildiren fiillerdir. Örneğin, “yanıyor”, “akan”, “duran” gibi fiiller sürekli durum fiilleridir.
- Geçici Durum Fiilleri: Bir işin geçici olarak yapıldığını bildiren fiillerdir. Örneğin, “düştü”, “kalktı”, “soğudu” gibi fiiller geçici durum fiilleridir.
Oluş Fiilleri
Oluş fiilleri, bir oluş, değişme bildiren fiillerdir. Oluş fiillerinin başına “onu” sözcüğünü ekleyerek oluş fiili olup olmadığını kolaylıkla anlayabiliriz. Örneğin, “büyü” fiiline “onu” sözcüğünü eklersek “onu büyü” olur. Bu durumda “büyü” fiilinin bir oluş, değişme bildirdiği anlaşılır.
Oluş fiilleri, kendi aralarında da şu şekilde sınıflandırılabilir:
- Dışarıdan Etkilenerek Oluşan Fiiller: Bir dış etkenle oluşan fiillerdir. Örneğin, “büyümek”, “küçülmek”, “kirlenmek” gibi fiiller dışarıdan etkilenerek oluşan fiillerdir.
- İçsel Nedenlerle Oluşan Fiiller: İçsel bir nedenle oluşan fiillerdir. Örneğin, “olgunlaşmak”, “yaşlanmak”, “hastalanmak” gibi fiiller içsel nedenlerle oluşan fiillerdir.
Fiillerin Kipleri
Fiiller, zaman, şahıs ve kip özelliklerine göre çekimlenirler. Fiillerin kipleri şunlardır:
- Gerçek Kipler: Gerçekte meydana gelen veya meydana gelmesi beklenen olayları anlatan kiplerdir.
- Şimdiki Zaman: Gerçekte meydana gelen veya meydana gelmesi beklenen olayları anlatan kiptir. Örneğin, “ben çalışıyorum”, “sen okuyorsun”, “o oynuyor” gibi cümlelerde fiiller şimdiki zaman kipiyle çekimlenmiştir.
- Gelecek Zaman: Gerçekte meydana gelecek olayları anlatan kiptir. Örneğin, “ben çalışacağım”, “sen okuyacaksın”, “o oynayacak” gibi cümlelerde fiiller gelecek zaman kipiyle çekimlenmiştir.
- Geçmiş Zaman: Gerçekte meydana gelmiş olayları anlatan kiptir. Örneğin, “ben çalıştım”, “sen okudun”, “o oynadı” gibi cümlelerde fiiller geçmiş zaman kip