6100 Sayılı Hukuk Muhakemeleri Kanunu (HMK), 12 Ocak 2011 tarihinde kabul edilmiş ve 4 Şubat 2011 tarihinde Resmi Gazete’de yayımlanarak yürürlüğe girmiştir. 6100 sayılı HMK, 10873 maddeden oluşmaktadır ve Türkiye’deki hukuk muhakemeleri hukukunun temel kanunudur.
HMK’nın Amacı
HMK’nın amacı, hukuk davalarının makul sürede, hakkaniyete uygun ve tarafların eşitliği ilkesine uygun olarak sonuçlandırılmasını sağlamaktır. HMK, bu amacını, hukuk muhakemesi hukukunun temel kurallarını ve usullerini düzenleyerek gerçekleştirmeyi amaçlamaktadır.
HMK’nın Kapsamı
HMK, hukuk davalarına ilişkin tüm usul kurallarını kapsamaktadır. Bu kapsamda, HMK’da;
- Mahkemelerin görev ve yetkisi,
- Dava açma hakkı,
- Dava dilekçesinin içeriği ve şekli,
- Davada tarafların hak ve yükümlülükleri,
- Davada delillerin toplanması ve değerlendirilmesi,
- Davada hakimin görev ve yetkileri,
- Davada hüküm ve karar verilmesi,
- Davada istinaf ve temyiz yolları,
- Davada yargılamanın yenilenmesi,
- Davada uzlaşma ve arabuluculuk,
- Davada yargılamanın giderleri
hakkında hükümler yer almaktadır.
HMK’nın İlkeleri
HMK, hukuk muhakemeleri hukukunun temel ilkelerini düzenlemektedir. Bu ilkeler, HMK’nın her maddesinde gözetilmesi gereken temel kurallardır. HMK’da yer alan temel ilkeler şunlardır:
- Hak arama özgürlüğü: Herkes, meşru vasıtalarla yargı mercileri önünde dava açarak hakkının korunmasını isteme hakkına sahiptir.
- Yargı bağımsızlığı ve tarafsızlığı: Hakimler, görevlerini bağımsız ve tarafsız olarak yerine getirirler.
- Hakimlik mesleğinin şeref ve haysiyetini koruma: Hakimler, yargı yetkisini kullanırken bu yetkiyi kişisel menfaatleri için kullanamazlar.
- Tarafların eşitliği: Davada taraflar, hak ve yükümlülükleri bakımından eşittirler.
- Adil yargılanma hakkı: Herkes, meşru vasıtalarla yargı mercileri önünde dava açarak hakkının korunmasını isteme hakkına sahiptir. Bu hak, hukuki dinlenilme hakkı, savunma hakkı, eşitlik hakkı, tarafsız yargılanma hakkı, makul sürede yargılanma hakkı, gerekçeli karar hakkı, kanuni temele dayanmayan cezaların verilmemesi hakkı, davanın tarafsız ve bağımsız mahkemede görülmesi hakkı, davanın hakkaniyete uygun olarak sonuçlandırılması hakkı, yargılamanın gizliliği hakkı, tarafların bilgi edinme hakkı, tarafların delil sunma hakkı, tarafların iddialarını ispat etme hakkı, tarafların savunmalarını hazırlama hakkı, tarafların yargılamanın her aşamasında temsil edilme hakkı, tarafların yargılamanın her aşamasında katılma hakkı, tarafların yargılamanın her aşamasında sözlü ve yazılı beyanda bulunma hakkı, tarafların yargılamanın her aşamasında hükümden önce duruşmada dinlenilme hakkı, tarafların yargılamanın her aşamasında mahkeme kararını öğrenme hakkı, tarafların yargılamanın her aşamasında mahkeme kararını temyiz etme hakkı, tarafların yargılamanın her aşamasında mahkeme kararını yargılamanın yenilenmesi yoluyla yeniden incelenme hakkı şeklindeki unsurları kapsar.
- Açıklık ilkesi: Hukuk davalarında, yapılan işlemler ve verilen kararlar, açık ve anlaşılır bir şekilde açıklanır.
- Hukuki belirlilik ilkesi: Hukuk davalarında, tarafların hak ve yükümlülükleri, kanunla açıkça belirlenir.
- Hukuk güvenliği ilkesi: Hukuk davalarında, tarafların hak ve yükümlülükleri, kanunla belirlendikten sonra, bu hak ve yükümlülükler, kanunla değiştirilemez.
- Gecikmiş adalet, adalet değildir ilkesi: Hukuk davalarında, yargılama, makul sürede sonuçlandırılır.
- Yargılamanın ekonomikliği ilkesi: Hukuk davalarında, yargılama giderleri, makul ölçüde tutulur.
HMK’nın Uygulanması
HMK, 1 Ekim 2011 tarihinde yürürlüğe girmiştir. HMK’nın yürürlüğe girmesinden önce açılmış olan davalarda, eski usul hükümleri uygulanır.
HMK, Türkiye Cumhuriyeti’nin tüm yargı organları tarafından uygulanır. HMK’nın uygulanmasında, kanunilik ilkesi esas alınır. Bu ilke gereğince, HMK’nın hükümleri, ancak kanunla değiştirilebilir.