İlk ve Orta Çağlarda Türk Dünyası
Türkler, milattan önce 2000’li yıllardan itibaren Orta Asya’da ortaya çıkmış ve tarih sahnesinde önemli bir rol oynamışlardır. İlk ve Orta Çağlar boyunca, Türkler, Avrasya’nın geniş bir coğrafyasında devletler kurmuş, kültür ve medeniyetlerini yaymışlardır.
Orta Asya’nın Coğrafyası
Orta Asya, doğuda Kingan Dağları, batıda Hazar Denizi, kuzeyde Sibirya, güneyde ise Hindikuş ve Karanlık Dağları ile çevrili bir bölgedir. Bu bölge, geniş bozkırları, dağları, nehirleri ve gölleri ile Türklerin yaşaması için elverişli bir ortam sunmuştur.
Orta Asya’nın iklimi, karasal iklimdir. Kışları soğuk ve uzun, yazları ise sıcak ve kurak geçer. Bu iklim, Türklerin göçebe yaşam tarzına uygun olmuştur.
Türklerin Toplum Yapısı
Türklerin toplum yapısı, ataerkil bir yapıdır. Aile, en küçük toplumsal birimdir. Aileler, urugları, uruglar boyları, boylar ise budunları (millet) oluşturur.
Türkler, devlete “el” veya “il” adını vermişlerdir. Devletin başında kağan bulunur. Kağan, devletin en yetkili kişisidir.
Türklerin İlk Devletleri
Türklerin ilk devletleri, Orta Asya’da kurulmuşlardır. Bu devletlerden bazıları şunlardır:
- Asya Hun Devleti (MÖ 209-MS 216)
- Göktürk Devleti (552-745)
- Batı Göktürk Devleti (603-744)
- Uygur Devleti (744-840)
Asya Hun Devleti
Asya Hun Devleti, MÖ 209 yılında Mao-dun tarafından kurulmuştur. Mao-dun, yirmi altı boyu Türk tarihinde ilk kez tek bayrak altında toplamıştır. Asya Hun Devleti, en parlak dönemini Mao-dun’un oğlu Mete Han döneminde yaşamıştır. Mete Han, Orta Asya’yı tek bir devlet haline getirerek, Çin’e karşı başarılı seferler düzenlemiştir.
Göktürk Devleti
Göktürk Devleti, MÖ 552 yılında Bumin Kağan tarafından kurulmuştur. Göktürk Devleti, Orta Asya’nın en güçlü devletlerinden biri olmuştur. Göktürk Devleti, Çin’e karşı başarılı seferler düzenlemiş, Doğu Roma (Bizans) İmparatorluğu ile ilişkiler kurmuştur.
Batı Göktürk Devleti
Batı Göktürk Devleti, MÖ 603 yılında Doğu Göktürk Devleti’nden ayrılarak kurulmuştur. Batı Göktürk Devleti, Orta Asya’nın batısında önemli bir güç olmuştur. Batı Göktürk Devleti, Abbasiler ile savaşmış, Bizans’a karşı başarılı seferler düzenlemiştir.
Uygur Devleti
Uygur Devleti, MÖ 744 yılında kurulmuştur. Uygurlar, Orta Asya’da önemli bir kültür ve uygarlık merkezi olmuştur. Uygurlar, Maniheizm, Budizm ve İslamiyet gibi dinleri benimsemişlerdir.
İlk ve Orta Çağlarda Türklerin Kültür ve Medeniyeti
Türkler, ilk ve Orta Çağlarda önemli bir kültür ve medeniyet yaratmışlardır. Türklerin kültür ve medeniyetine katkıda bulunan başlıca unsurlar şunlardır:
- Atlı-göçebe yaşam tarzı: Türklerin atlı-göçebe yaşam tarzı, onların kültür ve medeniyetine önemli bir şekilde yansımıştır. Türkler, ata binme, ok atma, güreş gibi sporlarda oldukça başarılı olmuşlardır.
- Din: Türkler, ilk ve Orta Çağlarda farklı dinleri benimsemişlerdir. Bu dinler arasında Maniheizm, Budizm ve İslamiyet önemli bir yer tutmaktadır.
- Sanat: Türkler, ilk ve Orta Çağlarda önemli bir sanat ve kültür birikimi oluşturmuşlardır. Türklerin sanat ve kültürüne katkıda bulunan başlıca unsurlar arasında mimari, edebiyat, müzik ve resim yer almaktadır.
İlk ve Orta Çağlarda Türklerin Dünya Tarihine Etkileri
Türkler, ilk ve Orta Çağlarda dünya tarihine önemli bir etkide bulunmuşlardır. Türklerin dünya tarihine etkilerini şu şekilde sıralayabiliriz:
- Orta Asya’nın siyasi ve kültürel haritasını değiştirdiler: