İstatistik Temel Kavramlar
1. İstatistik Nedir?
İstatistik, verilerin toplanması, işlenmesi, analizi ve yorumlanması için kullanılan bir bilim dalıdır. İstatistik, verilerin anlamını anlamamıza ve onlardan daha iyi kararlar vermemize yardımcı olur.
İstatistik, günlük hayatımızın hemen her alanında kullanılmaktadır. Örneğin, bir anket sonucunda elde edilen verileri kullanarak bir siyasi partinin seçimlerde oy oranını tahmin edebiliriz. Bir işletme, satış verilerini kullanarak gelecekteki satışları tahmin edebilir. Bir doktor, hastanın sağlık verilerini kullanarak hastanın durumunu değerlendirebilir.
2. İstatistik Türleri
İstatistik, iki ana türe ayrılır:
- Betimsel istatistik: Bir veri setini tanımlamak ve özetlemek için kullanılan istatistiktir. Betimsel istatistik, verilerin ortalamasını, medyanını, varyansını, standart sapmasını ve diğer ölçümlerini hesaplamayı içerir.
- İstatistiksel çıkarım: Bir veri setinden genelleme yapmak için kullanılan istatistiktir. İstatistiksel çıkarım, bir örneklemdeki verileri kullanarak bir popülasyonun özelliklerini tahmin etmeyi içerir.
3. Veriler
İstatistik, verileri analiz eder. Veriler, gözlemlenen veya ölçülen gerçekler veya olaylardır. Veriler, sayısal veya nitel olabilir.
Sayısal veriler, sayılarla ifade edilen verilerdir. Örneğin, yaş, ağırlık, sıcaklık ve satış rakamları sayısal verilerdir.
Nitel veriler, sayılarla ifade edilemeyen verilerdir. Örneğin, cinsiyet, eğitim düzeyi, doğum yeri ve kan grubu nitel verilerdir.
4. Değişkenler
Değişkenler, verilerin özelliklerini tanımlayan özelliklerdir. Örneğin, bir ankete katılanların yaşı, cinsiyeti, eğitim düzeyi ve geliri değişkenlerdir.
Nitel değişkenler, kategorilere ayrılan değişkenlerdir. Örneğin, cinsiyet değişkeni “erkek” ve “kadın” kategorilerine ayrılır.
Nicel değişkenler, sayılarla ifade edilen değişkenlerdir. Örneğin, yaş değişkeni sayılarla ifade edilir.
5. Örneklem ve Popülasyon
Örnek, bir popülasyonun küçük bir parçasıdır. Örneğin, bir ankete katılan kişiler bir popülasyonun örneğidir.
Popülasyon, tüm ilgilenilen verileri içeren gruptur. Örneğin, bir ülkenin tüm sakinleri bir popülasyondur.
6. Ölçekler
Verilerin ölçekleri, verilerin özelliklerini tanımlar.
- Nominal ölçek: Değişkenin kategorileri arasında hiçbir sıralama yoktur. Örneğin, cinsiyet değişkeni nominal ölçektedir.
- Ordinal ölçek: Değişkenin kategorileri arasında bir sıralama vardır, ancak kategoriler arasındaki mesafeler bilinmemektedir. Örneğin, eğitim düzeyi değişkeni ordinal ölçektedir.
- Interval ölçek: Değişkenin kategorileri arasında bir sıralama vardır ve kategoriler arasındaki mesafeler bilinmektedir. Örneğin, sıcaklık değişkeni interval ölçektedir.
- Oran ölçeği: Değişkenin kategorileri arasında bir sıralama vardır, kategoriler arasındaki mesafeler bilinmektedir ve sıfır noktası anlamlıdır. Örneğin, yaş değişkeni oran ölçektedir.
7. Verilerin Toplanması
Veriler, çeşitli yöntemlerle toplanabilir.
- Doküman incelemesi: Mevcut belgelerden veri toplanması yöntemidir. Örneğin, bir şirketin finansal verilerini toplamak için doküman incelemesi yapılabilir.
- Gözlem: Bir olayın veya sürecin gözlemlenmesi yoluyla veri toplanması yöntemidir. Örneğin, bir trafik kazasını gözlemleyerek trafik kazalarının nedenlerini belirlemek için veri toplanabilir.
- Anket: Kişilere sorular sorarak veri toplanması yöntemidir. Örneğin, bir şirketin müşteri memnuniyetini ölçmek için anket yapılabilir.
- Deney: Bir değişkenin diğer değişkenler üzerindeki etkisini ölçmek için veri toplanması yöntemidir. Örneğin, yeni bir ilaçın etkinliğini ölçmek için deney yapılabilir.
8. Verilerin İşlenmesi
Toplanan veriler, çeşitli yöntemlerle işlenebilir.
- Sıralama: Verileri küçükten büyüğe veya büyükten küçüğe sıralama işlemidir.
- Sınıflandırma: Verileri kategorilere ayırma işlemidir.
- Aritmetik ortalama: Bir veri setindeki tüm verilerin toplamının veri sayısına bölünmesiyle elde edilen sayısal ölçüdür.
- Medyan: Bir veri setindeki verilerin ortanca değeri