Karışımların Ayırma Yöntemleri
10. Sınıf Kimya
Giriş
Karışımlar, iki veya daha fazla farklı maddenin bir araya gelmesiyle oluşan maddelerdir. Bu maddeler, kendi özelliklerini kaybetmeden karışım içinde bulunurlar. Karışımların ayrılması, karışımı oluşturan maddeleri tekrar saf hâle getirmek için yapılan bir işlemdir. Karışımların ayrılması, fiziksel yöntemlerle yapılır. Bu yöntemlerde, karışımı oluşturan maddelerin özellikleri kullanılır.
Karışımların Ayırma Yöntemleri
Karışımların ayrılması, karışımın türüne ve karışımı oluşturan maddelerin özelliklerine göre yapılır. Karışımların ayrılmasında kullanılan yöntemler şunlardır:
- Tanecik boyutundan yararlanarak yapılan ayırma yöntemleri
- Özkütle farkından yararlanarak yapılan ayırma yöntemleri
- Çözünürlük farkından yararlanarak yapılan ayırma yöntemleri
- Erime ve donma noktasından yararlanarak yapılan ayırma yöntemleri
- Elektriksel alandan yararlanarak yapılan ayırma yöntemleri
Tanecik Boyutundan Yararlanarak Yapılan Ayırma Yöntemleri
Bu yöntemlerde, karışımı oluşturan maddelerin tanecik boyutları farklı olduğu için bu özellikten yararlanarak karışım ayrılır. Bu yöntemler şunlardır:
- Süzme
- Eleme
- Diyaliz
Süzme
Süzme yönteminde, karışımı oluşturan maddelerden biri sıvı, diğeri katı ise, sıvı, katıdan süzülerek ayrılır. Süzme işleminde, süzgeç kağıdı veya başka bir süzgeç malzemesi kullanılır. Süzgeç kağıdı, sıvıyı geçirirken katıları geçirmez. Bu nedenle, süzgeç kağıdının üzerinde katı madde toplanır.
Süzme yöntemi, katı-sıvı ve katı-gaz heterojen karışımların ayrılmasında kullanılır. Örneğin, suyun içindeki kum taneciklerinin ayrılması, tozlu havanın içindeki toz taneciklerinin ayrılması süzme yöntemiyle yapılır.
Eleme
Eleme yönteminde, karışımı oluşturan maddelerden biri katı, diğeri de katı ise, katılardan biri diğerinden daha büyük taneciklere sahiptir. Bu durumda, karışım, elek adı verilen bir malzemeden geçirilerek ayrılır. Elek, büyük tanecikleri geçirirken küçük tanecikleri geçirmez. Bu nedenle, elekle geçirilen karışımda, büyük tanecikler eleğin üzerinde kalır, küçük tanecikler ise eleğin altından geçer.
Eleme yöntemi, katı-katı heterojen karışımların ayrılmasında kullanılır. Örneğin, un ve kepek karışımının ayrılması, kum ve çakıl taşı karışımının ayrılması eleme yöntemiyle yapılır.
Diyaliz
Diyaliz yönteminde, karışımı oluşturan maddelerden biri katı, diğeri de sıvı ise, katı madde sıvıda kolloid hâlde bulunur. Bu durumda, katı maddeyi sıvıdan ayırmak için diyaliz yöntemi kullanılır. Diyaliz yönteminde, karışım, yarı geçirgen bir zardan geçirilir. Yarı geçirgen zar, sıvıyı geçirirken katı maddeyi geçirmez. Bu nedenle, diyaliz yöntemiyle karışımdan katı madde ayrılır.
Diyaliz yöntemi, özellikle sağlık alanında kullanılır. Örneğin, kandaki zehirli maddelerin uzaklaştırılmasında diyaliz yöntemi kullanılır.
Özkütle Farkından Yararlanarak Yapılan Ayırma Yöntemleri
Bu yöntemlerde, karışımı oluşturan maddelerin özkütleleri farklı olduğu için bu özellikten yararlanarak karışım ayrılır. Bu yöntemler şunlardır:
- Çöktürme
- Damıtma
- Katılaşma ayrımı
Çöktürme
Çöktürme yönteminde, karışımı oluşturan maddelerden biri katı, diğeri de sıvı ise, karışım bir süre bekletilir. Bu süre içinde, katı madde sıvının dibine çöker. Çöken katı madde, sıvıdan süzülerek ayrılır.
Çöktürme yöntemi, katı-sıvı heterojen karışımların ayrılmasında kullanılır. Örneğin, suyun içindeki kum taneciklerinin ayrılması, çöktürme yöntemiyle yapılır.
Damıtma
Damıtma yönteminde, karışımı oluşturan maddelerden biri sıvı, diğeri de katı veya gaz ise, sıvı, buharlaştırılarak ayrılır. Buharlaşan sıvı, soğutularak tekrar