Makul Sürede Yargılanma Hakkının İhlali Tazminatı
Makul sürede yargılanma hakkı, herkesin haklarını ve özgürlüklerini makul bir süre içinde mahkeme önünde savunabilmesi hakkıdır. Bu hak, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın 36. maddesinde ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin (AİHS) 6. maddesinde düzenlenmiştir.
Anayasa Mahkemesi, verdiği kararlarda, makul sürede yargılanma hakkının ihlali için aşağıdaki unsurları dikkate almaktadır:
- Davanın niteliği ve karmaşıklığı
- Davaya konu olan uyuşmazlığın önemi
- Davanın taraflarının sayısı
- Davanın yürütülmesinde yargı mercilerinin gösterdiği özen
- Davanın taraflarının gösterdiği çaba
- Davanın taraflarının maddi ve manevi durumu
Anayasa Mahkemesi, bu unsurları göz önünde bulundurarak, davanın makul sürede sonuçlanıp sonuçlanmadığını değerlendirir. Davanın makul sürede sonuçlanmadığına karar vermesi halinde, davanın taraflarına manevi tazminat ödenmesine hükmedebilir.
Tazminat Başvurusu
Makul sürede yargılanma hakkının ihlali nedeniyle tazminat talep etmek için, öncelikle Anayasa Mahkemesi’ne bireysel başvuru yapılması gerekir. Bireysel başvuru, Anayasa Mahkemesi’nin 23. maddesinde düzenlenmiştir.
Bireysel başvuru yapabilmek için, aşağıdaki şartların sağlanması gerekir:
- Başvurucu, AİHS’de güvence altına alınmış bir temel hak ve özgürlüğünün ihlal edildiğini iddia etmelidir.
- İhlalin Türkiye Cumhuriyeti’nde meydana gelmiş olması gerekir.
- Başvurucu, ihlali gidermek için önceden iç hukuk yollarını tüketmiş olmalıdır.
Bireysel başvuru, Anayasa Mahkemesi’nin resmi internet sitesinden yapılabilir. Başvurunun kabul edilebilmesi için, başvuru dilekçesi ve eklerinin eksiksiz olarak doldurulması gerekir.
Tazminat Miktarı
Anayasa Mahkemesi, makul sürede yargılanma hakkının ihlali nedeniyle tazminat miktarını takdiren belirler. Tazminat miktarı, davanın niteliği ve karmaşıklığı, davaya konu olan uyuşmazlığın önemi, davanın taraflarının sayısı, davanın yürütülmesinde yargı mercilerinin gösterdiği özen, davanın taraflarının gösterdiği çaba ve davanın taraflarının maddi ve manevi durumu gibi unsurlar göz önünde bulundurularak belirlenir.
Anayasa Mahkemesi, verdiği kararlarda, tazminat miktarını belirlerken, AİHM’nin benzer davalarda verdiği kararlara da atıf yapar.
Tazminat Ödemesi
Anayasa Mahkemesi’nin tazminat kararı vermesi halinde, tazminat Hazine ve Maliye Bakanlığı tarafından ödenir. Tazminat, başvurunun tebliğinden itibaren 4 ay içinde ödenir.
Makul Süre Süresi
Makul süre süresi, davanın niteliği ve karmaşıklığına göre değişkenlik gösterir. Ceza yargılamalarında, makul süre süresi genellikle 2 yıldır. Hukuk yargılamalarında ise, makul süre süresi davanın niteliğine göre daha uzun olabilir.
Anayasa Mahkemesi, verdiği kararlarda, makul süre süresini belirlerken, AİHM’nin benzer davalarda verdiği kararlara da atıf yapar.
Tazminat Başvurularının Artması
Son yıllarda, Anayasa Mahkemesi’ne yapılan bireysel başvuruların önemli bir kısmı, makul sürede yargılanma hakkının ihlali nedeniyle yapılmaktadır. 2023 yılı verilerine göre, Anayasa Mahkemesi’ne yapılan bireysel başvuruların %20’si, makul sürede yargılanma hakkının ihlali nedeniyle yapılmıştır.
Bu durumun başlıca nedenleri arasında, yargı sisteminde yaşanan tıkanıklıklar, yargılama sürelerinin uzaması ve yargı mercilerinin aşırı iş yükü sayılabilir.
Sonuç
Makul sürede yargılanma hakkı, herkesin haklarını ve özgürlüklerini koruyan önemli bir haktır. Bu hakkın ihlali, kişilerin maddi ve manevi zarar görmesine neden olabilir.
Anayasa Mahkemesi, verdiği kararlarla, makul sürede yargılanma hakkının korunmasını ve ihlal edilen hakların tazmin edilmesini sağlamaktadır.