Ses Bilgisi
Ses bilgisi, dil biliminin bir dalı olup, dildeki sesleri inceleyen bilim dalıdır. Ses bilgisi, dildeki sesleri, seslerin oluşumunu, seslerin işlevini ve seslerin birbirleriyle olan ilişkilerini inceler.
Türkçe Ses Bilgisi
Türkçe ses bilgisi, Türkçedeki sesleri inceleyen bilim dalıdır. Türkçede ünsüzler ve ünlüler olmak üzere iki tür ses vardır.
Ünsüzler
Ünsüzler, ses tellerinin titreşmesiyle oluşan seslerdir. Türkçede 21 ünsüz vardır. Ünsüzler, sert ve yumuşak olmak üzere ikiye ayrılır.
Sert Ünsüzler
Sert ünsüzler, ses tellerinin titreşirken hava yolunun tamamen kapanmasıyla oluşan seslerdir. Türkçede 14 sert ünsüz vardır.
Yumuşak Ünsüzler
Yumuşak ünsüzler, ses tellerinin titreşirken hava yolunun tamamen kapanmayarak bir miktar açık kalmasıyla oluşan seslerdir. Türkçede 7 yumuşak ünsüz vardır.
Ünlüler
Ünlüler, ses tellerinin titreşmemesi veya çok az titreşmesiyle oluşan seslerdir. Türkçede 8 ünlü vardır. Ünlüler, kalın ve ince olmak üzere ikiye ayrılır.
Kalın Ünlüler
Kalın ünlüler, dil kökünün ve damak tepesinin birleştiği noktadan çıkan seslerdir. Türkçede 4 kalın ünlü vardır.
İnce Ünlüler
İnce ünlüler, dil kökünün ve damak tepesinin birleştiği noktadan biraz daha önden çıkan seslerdir. Türkçede 4 ince ünlü vardır.
Seslerin Oluşumu
Seslerin oluşumu, ses tellerinin titreşmesiyle başlar. Ses telleri, nefes borusunun iki yanında bulunan ve iki ucu birbirine yapışık olan iki ince zardır. Nefes verildiğinde ses telleri titreşir ve bu titreşimler hava yolundan geçerek kulağımıza gelir.
Ses telleri, titreşirken hava yolunun tamamen kapanmasıyla oluşan sesler sert ünsüzlerdir. Ses telleri, titreşirken hava yolunun tamamen kapanmayarak bir miktar açık kalmasıyla oluşan sesler ise yumuşak ünsüzlerdir.
Ses telleri, titreşmez veya çok az titreşirse oluşan sesler ünlülerdir.
Seslerin İşlevi
Seslerin en önemli işlevi, anlamın oluşmasıdır. Bir sözcüğün anlamı, seslerinin bir araya gelmesiyle oluşur. Örneğin, “ev” sözcüğü, “e” ve “v” ünsüzlerinin ve “a” ünlüsünün bir araya gelmesiyle oluşur. Bu sözcük, “ev” anlamına gelir.
Seslerin bir diğer işlevi, duygu ve düşüncelerin ifade edilmesidir. Örneğin, “a” ünlüsü, sevinç, heyecan, üzüntü gibi duyguların ifadesinde kullanılır.
Seslerin bir üçüncü işlevi, dil bilgisi kurallarının uygulanmasıdır. Örneğin, “ses düşmesi” ve “ses benzeşmesi” gibi dil bilgisi kuralları, seslerin birbirleriyle olan ilişkilerine göre uygulanır.
Seslerin Birbirleriyle Olan İlişkileri
Seslerin birbirleriyle olan ilişkileri, ses bilgisinin en önemli konularından biridir. Seslerin birbirleriyle olan ilişkileri, dil bilgisi kurallarının uygulanmasında önemli rol oynar.
Seslerin birbirleriyle olan ilişkileri, ünsüz uyumu, ünlü uyumu ve kaynaştırma ünsüzleri olmak üzere üç ana başlık altında incelenebilir.
Ünsüz Uyumu
Ünsüz uyumu, bir sözcüğün sonunda bulunan ünsüzün, ona eklenecek ekin başındaki ünsüzle uyum sağlamasıdır. Ünsüz uyumu, Türkçede iki şekilde görülür:
- Büyük Ünlü Uyumu (Kalınlık-İncelik Uyumu)
Büyük ünlü uyumu, bir sözcüğün ilk hecesinde bulunan ünlünün kalın veya ince olmasına göre, ona eklenecek ekin ilk hecesinde bulunan ünlünün de kalın veya ince olmasıdır.
Örneğin, “ev” sözcüğüne “-ler” eki eklendiğinde, “ev-ler” sözcüğü oluşur. Bu sözcükte, “ev” sözcüğünün ilk hecesindeki “e” ünlüsü kalın olduğundan, “-ler” eki de “ler” şeklinde kalın ünlü